بایرام

بایرام

     بایرام گلیر چاتیر، هر ایل ده تیکرارلانیر. آذربایجانلان باشلانالاراق، دونیانین چوخ یئرلرینده بایرام یایقین دیر. هر یئرین یئرلی آدام­لارینا اویغون بایرام دب­لرینی گؤرمک اولور. بیر سیرا یئرلرده بو دب­لر آغیر اولور، باشقالاریندا بیر آز یوموشاق. اینسان­لار بیر آز اؤزلرین آیدین فیکیر حیس ائتدیکده بو دب­لر کئچمیشینکیدیلر دئیره­ک اؤزلرینی مودرن گؤرستمک اوچون، بوتون بایراما عایید دب­لری اؤزلرینده سیلدیرمه­یه چالیشیرلار. بایرام دب­لرینی وورغولادیق­دا تکجه او دب­لری یورورلار، چوخ بویوک آتدیم آتدیق­دا بیر یازی یازیرلار، بیر رسیم چکیرلر اینانا بیلمدیک­لری بیر اولایی نه جور یوروب، ناخیش­لییرلار آللاه بیلیر. البت یازی یازیب ناخیش چکن لر چوخ دا یاخشی ایش گؤرولر، آنجاق بو دیر­لری اؤزلری یاشایا بیلسه­لر یازیلاری، ناخیش­لاری آرتیق­راق جانا یاتار.

 وورغولامالییام، بیر دب یاشاماسا، زامان سوره­سینده آرادان پوزولوب، تکجه خاطیره­سی قالار، سونرا بیرلری ده تاپیلیب اونلاری یئنی­دن قورماق ایسته­یه­نده بو ایسته­مک یاراماز، یارادیق­دا انه­شوش یارار، هر نه­ ترسه یئرینه اوتوروب، یئنی­دن قوران چالیشار بئنین­ده اولانی دب یئرینه، میللته وئرسین. گؤره­ک وئردییی  نه چیخیار؟ یئرین آلار، خالقا ایشلر، خالق ایشله­در؟ نئچه ایل یاشار؟!

البت یاراییب، یارامادیغینی من قرار وئره بیلمرم، آنجاق یاشادیغیمیز ایللرین تجروبه­سی بونون ترسینی گؤستریر، دئمک اولار یاشایان هر بیر اثر خالقین یارارلاندیغی اولایلارین آخینین­دا اولسا او یئرینه اوتورار.

 هاچاندان یارانماغی بیلینمه­ینله نئچه مین ایللردن قالان دبلرین و کیمین یاراتدیغی بللی اولمایان دب­لری آچیق­لاماق بو آسان­لیق­لا اولماز. میللتلرین اوزون زامانلاردا اولوشدوتدوق­لاری دب­لر، زامان سوره­سینده تاپدالانیب، یونتولوب چوخلو دونلار دییشیب، آشامالاری آشدیریب بیزه گلیب چاتیب. بو دب­لرده دین، افسانه، اوسطوره، عئلم، خورافه و .... یاشاییر. دب­لرین هانسی یئری هانسی دونو گئیدیـیینی بیلمک داها چتین دیر. بیر سیرا دب­لرین ده ندنین بیلمه­دیـییمیزده اونو سیلیب قیراغا قویماق بویوک یانلیش­لیق دیر. لئوی ایشتیراوسین گونئی آمریکانین یئرلی خالق­لارینین آراسیندا  آپاردیغی آراشدیرمالاردا، کئچمیش­دن قالان یاشام طرزلرینده اوسطوره­ای دوشونجه یاشادیغینی وورغولویور. بوگون بوردا اولان بیلگی­لر اونو چؤزه بیلمه­دیک­لری اوچون اونلاری گئری قالمیش دوشونجه آدلاندیریرلار. بئله آدلاندیرماغین تکجه ندنی بیر یؤنلو باخیش­لار دیر.

بایرام­دان اوزاق دوشمویه­لیم، یئر دولانیر، گونه یاخین­لاشیب، یئر قیزیر لوتلنیر، هر نه وار ایچینده ائشیگه توکوب، بیر شئی قالمادیق­دا سوزالیر، سارالیر گوندن اوزاقلاشیر، لوتله­شدیگینه گؤره آغ دون گئییر،  یئر دونور، بیر داها گونه یاخینلاشماق ایسته­دیکده بایرام اولور. دئمک تام دوغایا(طبیعته) باغلی بیر اولای دیر. قیش بوتون قیش­لیغی­لا باشا چاتدیق­دا یئرین جانلانماسینین خبری، بایراما بیر آی قالمیش­دان یئر گؤیو بورویور. بو اولایی قوتلاماق، بئله بیر دورومو یاشایان یئرلرده یاشانار، یاشامادیق­دا دوشونوب یاشادا بیلمز.

اودون دیرینی سویوق­دا یاشایان اینسانلار بیلر. کئچمیش زامانلار  اوجاق­لارینین سؤندویونده یئنیدن اودو یاندیرماق چتین اولار، بو چتینلیک قیشدا ایکی قات آرتار، بلکه ده اونلارین حایاتلارینین سونونا آپاراردی. ائله اونا گؤره­ ده اوجاق قوتسال بیر آنلام تاپیر. ­

زومارین سونا چاتدیغی­لا باغلی، قیشین قارقیشیندان قورتولوب بیر ایل داها یاشاماق ایمکانی تاپان اینسانلار تکجه بایرام آدینی بئله بیر اولایا وئره بیلرلر.  

بایرامی دوشوندوکده هر نه­ یئنی­دن دوغولور، یئنی­دن باشلانیر. هر نه­یی یئنی­دن باشلاماغا نئینه­مه­لیـییک، بو سئوینجی بوتون اینسانلارلا پایلاشمالیـییق، قاریلا قیش آرامیزا آرا سالدیغی اینسانلاری ایزلی­ییب تاپمالی­ییق. دیری قالدیقلارینا سئوینیب، اؤلن­لری خاطیرلاییب، حایاتی اولدوغو کیمی یاشامالی­ییق. بایرام اؤزو هر نه­یی چاتدیریر. هر بیر باشقا اولایین عزیزله­مه­سینین باشقا آدی اولمالیدی. قویروق دوغور، سونای اولور، هالای وورلور هالای پوزان اویانیر، گونوز دارالیر، گئجه اوزانیب، چیلله­سینه چاتیر. کوسالار یولا دوشور، کیچیک چیلله گلیر، بایرام یئلی اسیر(وعده یئلی)، سون چرشنبه­لر سووشدورولور، آخیر چرشنبه کئچیر بایرام گلیر، ایل دؤنور. بایرام سوفرالاری آچیلیر. برکتلردن یئددیسی سوفرالارا قویولور. هر کس تاپا بیلدیگی قدر برکتلره عایید سوفرالاری بزَییر.  

برکتلرین یئددیسی بونلاردان عیبارت اولور: 

1-    تورپاق برکتی: قووورقا، بوغدا، تورپاق

2-    سو برکتی: بالیق، سو

3-    آغاج برکتی: آلما، ایده، گیردکان...

4-    معنوی گؤی برکتی: قوران

5-    آل­-وئر برکتی: پول، سیککه

6-     حئیوان برکتی: یومورتا

7-    گؤیرمه­یین برکتی: گؤی بئجرتمک

ایسلام گلمه­میش­دن اؤنجه بایرام تکجه ائله بایراما دئییلیردی. آنجاق ایسلام گلدیکدن سونرا داها ایکی اولایا بایرام آدی وئریلیر: قوربان بایرامی، فیطیر بایرامی. بو ایکی بایرامدا دا یئنی­لمک اولور. معنوی یئنی­لنمک. ایچریدن پیس­لیک­لری آریتلاماق بایرامی. بایرام تک دئییلدیگینده بیلینیر ایل بایرامی دیر، قوربان بایرامی­لا فیطیر بایرامی. قوم قدیر ده سئییدلرین بایرامی آدلانیر. کئچمیش­دن قالان دب­لر دین گلدیکده آرادان گئتمی­ییب تزه دون گئییر. دینیله اویغون­لاشیر.

سونوندا آرتیرمالییام برکتلردن یئددیسی ناصر منظوری­نین دیلماج­دا چاپ اولدوغو آیین دوشونجه مطلبیندن آلینیب.

بایرامیز موبارک اولسون.

یومورتالاری قیرمیزی بویایین، قیرمیزی بالیق­دا یاددان چیخماسین، قوورقانی دا تؤو وئرین، ایده، قیرمیزی آلما، گؤیرتمیش گؤیون قیرمیزی قورشاغی دا یاددان چیخماسین. الیزه خینا دا قویون قیرمیزیسی بویانمیش یومورتایا چالیر. 

بیزیم بایراملیغیمیز

" بیزیم بایراملیغیمیز یادینیزدان چیخماسین" بو گونلر هر یئرده لاپ چوخ ایشلنیلن سؤزلردن دیر. بایرام قاباغی هر یئره گیریسن ائله بو سؤزو ائشیدیرسن. هر دن قاپیلار دا دویولوب بایراملیق ایسته نیلیر.  بیزیم اوچون آزی اون دفه فرقلی یئرلرده بایراملیق وئرمه قولاغیمیزا ایشلییر. یاواش یاواش آدام ماراق لانیر هر کیمی گؤرور بایراملیق وئرسین. لاپ دوزون سوروشسان ائله ایندی بایرام اولمامیش دان بایراملیق ایسته سلر، یوخ ائشیتمزلر. یئنی ایله کئچدیـییمیزده بایراملیق وئره بیله جه یم یا یوخ بیلمیرم.  

   بایراملیق وئرمه هاواسی یامان باشیمدا فیرلانیر، قاباغیما هر کیم چیخیر بایراملیغی وورغولویور. دئییرم آمما نه یاخشی دویغو دیر بایراملیق وئرمک، باشقا یاشاماقدی دئمک. کاش آدامین الی آچیق اولاردی اؤلکه ده کیم وار  بایراملیق وئرردی. اؤز-اؤزومه دوشونورم آذربایجانلی لارا بیر بایراملیق وئرم نه یی وئره بیلرم، سونرا دوشونورم " آی بالا من دولت باشچیسی دئییلم کی هامییا بایراملیق وئرم. آمما اولسایدیم نئجه؟! بیرینجی بایراملیغیم نه اولا بیلردی! 

 واللاه نه وئره بیلرسن بیر بئله آدامی سئویندیره بیله سن. دامازلیقدان بیر دامجی دامیلسا، هر کس سئوینر، بیر قورتوم اؤیرتیم، انا دیلینده.  

سیز نه دوشونورسوز. بیر باخین گؤرک کیم وئره بیله جک بئله بایراملیق سیزه.  

آی بالا بیر بئله بایراملیق من وئردیم. منیم بایراملیغیم دا یاددان چیخماسین.  

گؤروم دا سیزی 

چرشمبه

ایلی آددیملییا-آددیملییا سونا چاتدیریریق.  

بایرام آیینین ایچینده ییک. دؤرد چرشمبه نین ایکی سین آتلییب اوچونجوسونه یاخینلاشیریق. بایرام یئلی ایسه هردن اسیر. بو ایل قیش دئدییین بیر شئی گؤرمه دیک. چیلله لردن خبر اولمادی. سویوقدان دا .  

قیشیمیز بئله اولدوق دا یاییمیز نئجه اولاجاق، آلاه بیلر. بو ایلین ده سون چرشمبه سینی تئهراندا قالماق مجبورییتینده اولاجاغام. نئچه ایللردی داها شال ساللییانمیرام. شال ساللییاجاغیم بوتون باجالار منی گؤزلویورلر. قورخورام گؤزلویوب گؤزلرینه آغ گله. بیر ایل، ایکی ایل، دورد ایل، توت گئت ایللر بویو گؤزله مه لیدیرلر.  گوناه او باجالارین اؤزلرینده یدیلر. سئویتدیرنلرینی کوسدورمه مه لیدیرلر. بو کوسمک ائله کوسمک دی کی باریشماق ایسته ینده ده باریش اولمور.   

اؤزومله دئییرم باریشیم! بورالاردا چوخ قارچیچه یی آختاردیم تاپا بیلمه دیم. نوروز گولونو ده تاپانمادیم. اوت یاندیراجاغیم یئری ده.   

برکتلردن یئددیسنی نئینیرم، بایرام سوفراسی آچاجاغام کی توپلویوب اورا قویام! 

آمما روز یومورتا بویویاجاغام، کند یومورتاسینی هاردان تاپیم! روزو بویویاجاغام اؤزو ده قیرمیزی. بیلیرسیز! قیرمیزی موبارک اولار موبارک.

دئمه دیز یومورتالاری نئنی سن؟ اؤزوم دئییرم آیریسیندان ائشیتمییه سیز. گلیب ترسه خبر وئررلر. بویانمیش یومورتالاری اؤزومدن گؤتوره جه یم یولدا بوتون دادیب دوشوب دویوشه جه یم.  

 بوتون یومورتالار یئنیلمه لیدیرلر. کوسدورولموش قاییدیر.

بالیغی دا ساخلییاجاغم کوسولسم  یولدان کئچن چایلاردان توتام.   

کیم نه بیلیر بو کوسمک نه قدر سوره جک. سیز دئیین.  

بیلیرسیز بختیم ده یوخدور تونقاللاردان آتلانام. جورابیمی دا توخویوبلار.  

یوخ توخومویوبلار. بوردا یون یوماق تاپیلمیر. تاپیلسادا اییریب، توخویان تاپیلمیر.

آنا دیلیمیزه یان دورمالیـییق

دونیالیق آنا دیلی گونو قوتلو اولسون.

چو مور

دال-دالی گئدیب، دنگه سینی ساخلامادیقدا ایکی الینی یانا قویاراق یئره دوشدو. بیلکلری قاتلانیب دئیه سن کؤکدن چیخمالی. دیلی دیشلرین آراسیندا کسیلدی. اوزونده دئیه سن اوت قالاغی قورولوب، سینه سینه دک آلاولانیردی. دونیا باشینا دولانیب گؤزلری قارالیردی. نئیله میشدی، بئله دویولمه لیدی.  

 موعللیم یئنه یومولدو اوستونه؛ منی اله سالیرسان! دده وی یاندیراجاغام. هله تورکو دانیشماغی بس دئییل بیر ده منی اله سالیر. سیزدن آدام اولان چیخماز.  

 اوشاغین گؤزلری دولموشدو. بوغازینی دا هیس کسیردی. هان-هانی دی پاتلاسین. چوخ ایستیردی باغیریب آغلایا آنجاق اؤزونو ساخلادی. آغا سیزین سوروشدوغونوزا جاواب وئردیم. سیز سوروشدوز چومور نه دی من ده دئدیم، اوندا نه وار کی منی دویورسن؟!   

 بیر داها تپیک اوشاغی یئره سره له دی. اوشاق یئریندن دوروب قاپینی آچیب تو دابانا ائشیـیه قاچدی. حاصار قاپیسیندا دایانیب، الینه بیر داش آلیب شوشه یه. کؤپک ددن، نکیوارین دی. ایسته مز درس اؤیره نم. 

اوشاق اؤز-اؤزونه بو گونه قویدوغو شئعری اوخویوردو: 

مزن بر سرناتوان دست زور   که روزی در افتی به پایش چو مور