داش قاپی
دوشوندوک‌لریمین پارچالارینی هردن ایسته‌دیـییم کیمی یازیرام
داش قاپی
دوشوندوک‌لریمین پارچالارینی هردن ایسته‌دیـییم کیمی یازیرام
یازماغیم توکولور
هردن آدامین بیر نه‌یی تؤکولر! ائشیدیب‌سیز، یا دا گؤروبسوز! تؤکولن‌لرین بوشالتماغی بتر داد وئرر. آدامین یوخوسو تؤکولنده، باشی بنده دورماز، باشی یئره سال‌لانار، یئره ده‌یدیکده دوشوب یاتار، هم باشی دینجه‌لر هم ده گؤزلری. بدن ده اؤز یئرینده! اوندا دئیه‌رلر گؤره‌سن یوخودان دادلی زاد وار بو دونیادا.
دوغرودان دا دادلی اولور یوخو. ایندی یوخ ها! کئچمیشده اولاردی دئیه‌ردیم اؤتورسه‌لر بیر آی یاتارام. هر گون یوخو آزلیغیمی آیلارلا اؤده‌مه‌یی دوشونوردوم.
یوخونو من دئدیم، سیز ده باشقالارینی دئیین. دادلی‌لاری تاپیلار. هردن آدامین دانیشماغی دا تؤکولر، او دا دئیینگل آدام‌لار اولسا، دانیشماسالار پاتلارلار. سیزی بیلمیرم هردن من ده ائله اولارام، دئیه‌سن بیر آز دئیینگل‌لی‌ییم وار دیر.
بونلاری دئدیکده ایستیردیم چیخام، یازماغیم گلدی، حاضیرلاندیم گئدم، یازماغیم تؤکولدو! من ده قالدیم یازام. نه یازاجاغیمی دا بیلمیردیم. تکجه بیلدی‌ییم یازماق ایدی. اونو دا یازدیم. ائله بو یازینی دئییرم. هردن یازماغیم گلردی آمما تؤکولمزدی. یازماغیندا تؤکولمه‌یی گلنده، یازیلدیقدا، هم بئیین دینجه‌لیر، هم ال‌لر، هم ده گؤز!
یازماغا تله‌سن‌لر، تله‌سین
بیلمیرم، دونیادا نه قدر آدام، یازماغی سئور. یازماق لذتینی دادماق ایستر. بئله دئییم الی توتار قلمی، یوخسا یوخ. هر گون قلم‌لر چیخیر بیری بیریندن گؤزل. چوخلاری قلم‌لردن خوش‌لاری گلدیک‌لری اوچون، آلیب ییغیب، ساخلاییرلار. ائولرینده سرگی قوروب، سرگی‌له‌ییرلر.
ائولره گئده‌نده منیم گؤزوم، کیتاب‌لاری آختارار. گؤرم نه کیتاب‌لار واردیر. کیتاب‌لار قلم‌لردن ده‌ییشیک، سرگی‌له‌نیرلر. هم چوخ یئر توتورلار، هم ده چئشیتلی‌لیک‌لری چوخ اولور. اؤلچو باخیمیندان دا، قلم‌لرین چوخو بیر بویدا اولور، آمما کیتاب‌لارین هره‌سی بیر بویدا.
کیتاب دئدیم، کیتاب اولان ائولرده، ائله بیل کیتاب‌لارین ایچینده اولان‌لار، ائوین فضاسیندا یاییلیب‌لار. البت، ائولرده وار کی کیتاب‌لاری آلیب، تکجه گؤزل‌لیک‌لری اوچون سرگی‌له‌یرلر. ائله ائولرده کیتاب‌لارین قوخوسونو آلماق اولمور.
سرگی‌لمک دئدیم یادیمدان چیخماسین، من اؤزوم کیتاب‌لاریم اولسا دا سرگی‌له‌مه‌رم. تاماه گؤزلری، کیتاب‌لاری گؤتوروب گئدر. الیمدن ده هئچ بیر ایش گلمز. دؤردو نفردن بیری، گؤز قویدوقدا گؤتوروب آپارارلار. بیر داها قایتارمازلار. کیتاب یییه‌سی ده قالار، الی بوش. ایسته‌ینده ده قولاق دالداسینا وورورلار. کیتابی یییه‌له‌نرلر. ایشین اینجی‌دن یئری، کیتاب آپاران‌لارین ایلگی‌لرینی، آپاردیقدان سونرا، آزالدیب، سونوندا دا کسمه‌لری دیر. دئیه‌سن ائله کیتاب‌لاری آپارماق اوچون سندن ایلگی قوروردولار. کیتاب‌لاریمی گیزله‌دیرم، بیرینجی‌سی تاماه دیش‌لرینی کسمکدن اؤترو، ایکینجی‌سی ایلگی‌لریمی اولدوق‌لاری کیمی قوروماق اوچون.
یازماق اوچون، اؤیرنمک گرک‌لی دیر. اؤیرنمک‌لرین تملی ده، بو گون کیتاب‌لاردان اولور. یازا بیلدی‌یی قدر اؤیرندیک‌ده، کیتابین یازماق اوچون گرک‌لی‌یی آزالیر. ائله‌لری تاپیلیر، گزیب، دولاندیقدا یازا بیلیرلر. آمما یاخشی یازماق اوچون هر زامان کیتاب‌لاری اوخوماق گره‌کیر. ائله زامان‌لار اولور، بیز یازماق ایسته‌دی‌ییمیزی، نئچه یوز ایللر اؤنجه بیرلری کیتاب‌لاریندا یازیب‌لار!
البت، بیز دونیادا اولان کیتاب‌لارین هامیسی‌نی اوخویا بیلمه‌دی‌ییمیز اوچون، نه‌لرین یازیلیب، یازیلمادیغینی دا اؤیره‌نه بیلمه‌یه‌جه‌ییک.
قلم‌لر یازماغا یارانیلدیق‌لاری اوچون، بئیین‌لرده اولان‌لاری بوشالدیب، کاغاذا گتیرمه‌یه گرک‌لی دیرلر. زامان، زامان قلم‌لر ده چئشیت‌لی‌له‌نیب‌لر. بیر زامان داوات- مشقت، بیر زامان میداد، بیر زامان دولما قلم، قلم، ایندی ده، بیلگی‌سایارلارین کی‌بورد‌لاری یازیرلار.
یازماغا تله‌سن‌لر، یازمادیق‌لاری زامان، یازا بیلمه‌یه‌جک‌لر. یازیلار یازیلمادیقدا، دوزنله‌نه بیلینمه‌یه‌جک‌لر. یازیلدیقدا اسگیک‌لیک‌لر اورتایا چیخاجاق. ایندی دئیه‌جک‌سیز نئجه یازماق دا شرط دیر، دوز دیر. یاخشی یازیلار، زامان سوره‌سینده یاخشی‌لاشیب، یئرلرینده اوتوراجاق‌لار. بیر ده یازیلاری یئتیشدیرمه‌یه، ال گزدیرمک گرک‌لی دیر. بئینیزده اولان‌لاری یازماغا تله‌سمه‌سز، بئینیزدن اوچوب گئده بیلرلر. بئینیزده‌کی‌لر کاغاذا گتیردیک‌ده، یئنی دن یازماغا چالیشین.
اینسان هر زامان، او زامانین اؤزل دورومونا گؤره باخا بیلیر. یئنی‌دن باخماق ایسته‌ین‌لر، اول‌کی کیمی باخا بیلمه‌یه‌جک‌لر. هر زامان نئجه باخدیق‌لاریزی، گله‌جک‌ده خاطیرلاماق اوچون یازمالی‌سینیز.
یاساق دیل
ناصیر منظوری‌نین "دیلچی‌لر نئچه دیلی بیلمه‌لی‌دیرلر" سؤزونو نئچه ایلدیر ائشیدیرم. هر زامان بو سؤز بئینیمده سرگی‌له‌نیر. "حئیدر بایات"-ین " آزادی با چهار هزار ممنوع آذربایجانی" یازیسینی اوخومامیشدان اؤنجه بئینیمده بیر قونونو دولاندیریردیم. حئیدرین یازیسی‌ایله بیرلیکده، منظوری‌نین سؤزو ده، بو یازینی بئله یازماغیما سبب اولدو.
دیله یاناشان‌لار، دیلین ایله‌تیشیم آراجی اولوب، بیر میللتین وارلیق سببی اولدوغونو وورغولاییرلار. ذئهنیمه گلیر، دیله یاناشان‌لارین هئچ بیرینین سؤزلرین بئله ائشیتمه‌سه‌یدیک، بیر دیلین اولماسی، او دیلین اولماغینا ندن دیر. آرتیق بیر ندن ده، ایسته‌میر. هر بیر دیل اولدوغو اوچون، یاساق اولا بیلمز. بیرلری ده بیر دیلی یاساق‌لاسار، بیر دیلین اولوشماسینی نئچه مین ایللر نظره آلدیق دا، راحاتجاسینا بیر دیلی یاساق‌لاییب، پوزماق اولماز. البت بیر دیلده دانیشان‌لارین سایی‌نی آزالت‌ماق اولار. آنجاق آرادان قالدیرماق اولماز.
یوخاریدا دئدیک‌لریمه باخمایاراق، زامان سوره‌سینده، دیل‌لرین آرادان گئتمک‌لرینی ده گؤرموشوک. دیل‌لرین یاساق‌لانماسینی دا گؤرموشوک. آنجاق بیر دیلین یاساق‌لانماسینی نظره آلساق، یاساغی سوردورن‌لری تکجه یاساق قویان‌لاری نظره آلمامالی‌ییق. دیل‌لری یاساق اولونان‌لارین دا قویولموش یاساغی سوردورمه‌سینده ایزلری وار دیر.
ایزلری بللندیرمه‌دن یاساغی آچیق‌لامالی‌یام؛
یاساق، گوندمده اولان نسنه‌لرین ایشله‌دیلمه‌یینین قاداغالانماغی دیر. یاساق حاکیم‌لر طرفیندن قویولار. دونیادا حاکیم‌لر اؤز چیخارلارینی نظره آلاراق قاداغلاری قویارلار. قاداغالانمیش‌لاری قول‌لانماق دا قاچاق ساییلار. قاداغالارین یارانماسی، اینسان‌لارین، توپلوم‌لاری هده‌له‌دیک‌لری قونولارینا قویولار. آنجاق هردن ده، یاساق‌لار باشقا یون گؤتوروب، اینسان‌لارین وارلیق‌لارینی هده‌لی‌یر. وارلیق‌لاری هده‌له‌ین یاساق‌لاردان ان اؤنملی‌سی دیل‌لرین یاساق‌لانماغی دیر. بو گونکو دونیادا بو یاساق، یاساق ساییلیر. آنجاق بیزه تای بو یاساق‌لارا اوغرایان‌لار دا چوخ آز تاپیلیر. یاساق ندنی هم حاکیم‌لر ساییلیر، هم ده اؤزوموز. آشاغیدا بو ندن‌لره بیرلیکده باخاق.
دیلین یاساق‌لانماغینی دؤرد یئره بؤلورم:
1- دیلین دانیشما، یاساقلانماسی:
بو یاساق‌لانماق دئولتی ایداره‌لرده یارانسا دا، عاییله‌لرین ایچینده ده اولور. بیرسیرا ائولرده اوشاق‌لارینا، اؤز دیل‌لرینده دانیشماغی (تورکجه دانیشماغی) یاساق‌لاییرلار. آذربایجان‌دان کؤچوب، فارس‌لار یاشایان یئرلرده یئرلشن آذربایجانلی‌لاردا بؤللوق‌جاسینا گؤرونور. البت، کیچیک دوشورتمه‌ایله آشا‌غی‌لامالارین بئله داورانیش‌لار دا ائتگی‌سی چوخ دیر.
2- دیلین ائشیدیب، گؤرمک یاساقلانماسی:
بو یاساق‌لاما دا، حاکیم‌لرین طرفیندن اؤلور. رادیو، تئلویزیون، روزنامه، کیتاب‌لارین یاییلماسینین قارشی‌سینی آلماق بونا ندن اولوب دیر. بئله یاساق‌لانما دا دا، عاییله‌لرین رول‌لارینی گؤروروک. کاسئت‌لر، فیلم‌لر، توی‌لاردا اولان موسیقی‌لری اؤزلری، باشقا دیلده سئچدیک‌لری اوچون ائشیدیب-گؤرمک یاساغینا یاردیمچی اولورلار.
3- یازیب-پوزماق یاساغی:
گئنه‌ده حاکیم‌لرین دانیلماز ائتگی‌لری واردیر. اوخول‌لاردا اوخولمادیغینا گؤره، دیلی یازیب-پوزان‌لارین سایی آز اولور. یازیب-پوزان‌لار یوخاری یاش‌لاردا اؤیرندیک‌لری اوچون، دیلین درین‌لی‌یینه گئده بیلمیرلر. دیلی دوشونن‌لر بئله، بو دیلده یازماقدان چکینیرلر. بلکه ده قورخورلار. یوخاریداکی ایکی یاساق‌دا، کوتله‌نین رولو اولسا دا، بو یاساق‌لانمادا آیدین‌لارین رولونو گؤرمک اولار. دیلینی یاساق‌لانمیش بیلن‌لر بو یاساغی، بو دیلده یازیب-پوزدوق‌لاری لا سیله بیلرلر.
4- دوشونمک یاساغی:
بو یاساق‌دا حاکیم‌لرین ایزلری، باشقا یاساق‌طرزلرینه گؤره بوروش دیرلار. یازیلان کیتاب‌لار، یازیلار، چئوریلن کیتاب‌لار، چئوریلن یازیلار هامیسی، حاکیم‌لرین ایسته‌دیک‌لری کیتاب‌لار اولدوق‌لارینا گؤره، اوخویان‌لارین گؤروش‌لرینین آچی‌لارین دا، بللی ائله‌ییرلر. بو یاساق‌دان قورتولماق چوخ چتین اولور. بوردا یاشایان هر کس، فرقلی دوشوندویو زامان بئله، فرقلیک‌لری حاکیم‌لر بلله‌دیک‌لری چرچیوه دوشونورلر. بو دونیا گؤروشونو ده‌ییشمک اوچون، اورزینال قایناق‌لاردان اوخویوب، اؤیرنمه‌لی‌دیرلر. البت یادیمیزدان چیخماسین هر بیر اورژینال یازینین دا، اؤزل گؤروشو یؤنلندیرمه‌یی واردیر.
بو قونونو داها آچیق‌لاماق ایسته‌ییرم؛ ادبیات‌لا ایلگی‌لنن یولداش‌لار، دونیا ادبیاتی‌نی فارس قایناق‌لاریندان اؤیره‌نیرلر. چئویرمه‌لرین نه قدر دوز اولوب اولمادیغینی اؤیرنمک اوچون ایستانبول تورکجه‌سیندن چئوریلن یازی‌لارا باخمالی‌ییق. بیزلر هر دیلی باشارماساق دا، ایستانبول تورکجه‌سی‌نی باشارا بیله‌ریک. ایستانبول تورکجه‌سیندن چئویریلن کیتاب‌لار دا، نئجه چئوریلدیک‌لرینی آیدینجاسینا گؤره بیله‌ریک. البت ادبیات کیتاب‌لاری لاپ آز ال آپاریلان کیتاب‌لار اولورلار. تاریخ، توپلوم، دیل قونولارینداکی کیتاب‌لار چوخ فرقله‌نیرلر.
سؤزون قیساسی، قونالارا یاناشان یولداش‌لار، اوچونجو دؤردونجو دره‌جه‌لی اؤیرنمه‌دیک‌لری اوچون، اؤزلرینی باشقا دیل‌لری اؤیرنمک زوروندا قویمالی‌دیرلار. بلکه باخدیق‌لاریندا هئچ اولماسا ایکینجی دره‌جه‌لی باخا بیله‌لر.
آنلاییب، آنلاتماق
بو گونکو دونیادا، گوندمده‌کی اؤنمسیز اولایلاردان توتوب، چوخ اؤنملی گوندم و سوره‌لی قونولارا دک، هر نه‌یی آنلاییب آنلاتماق زورونداییق. آنلاییب، آنلاتمالار یاخین چئوره‌دن توتوب، اوزاق چئوره‌دک اوزانیر. بؤلگه، اؤلکه، یابانجی اؤلکه‌لر، اولوس‌لار آراسی، الیمیز چاتسا، یا دا یاشام اولسا بیز تانیدیغیمیز هر بیر یئره ال اوزاتمالی‌ییق.
بو گئنیش‌لیکده یاییلماغا ندن اولان، دونیادا اولان هر نه‌یین بیر-بیری ایله ایلگی‌لنمه‌سیندن آسیلی دیر. دونیا ایله‌تیشیم دونیاسی اولدوغونا گؤره، ایلگی قورماغین دیلی یا دا دیل‌لرینی اؤیرنمه‌لی‌ییک. هر بیر آنلاتیمین سینیری بیر یئره دک اوزانیر. اوزاندیغی یئرلرین دیل‌لری ده فرقلی اولور. دونیانی آنلامادیق‌دا، نئجه آنلاماغیمیزی دا باجارمایاجاییق. دیل دئدیکده، هم دانیشیق دیل‌لری نظره آلیرام، هم ده دونیا گؤروش‌لری.
دونیادا بیزی تانیمالاری اوچون، یا دا بیز اونلاری تانیماغیمیز اوچون هر بیر یئرین دیلینی، کولتورونو، دونیا گؤروشو و بیزه موناسیبه‌تینی اؤیره‌نمه‌لی‌ییق. دونیا نه قدر ده گلوبال‌لاشسا، دونیانین بیر چوخ اؤلکه‌لری بیزلری تانیماییرلار. بو تانیماماغین ندنی بیزیم تانیتدیرا بیلمه‌دی‌ییمیز اولوب. تانی‌یانلاری دا چوخ زامان‌لار فرقلی تانی‌ییرلار. بیزی تانیتدیران‌لار فرقلی تانیماغیمیزی ایسته‌ییرلر.
یادیمیزدان چیخماسین، بیز ده چوخلارینی، باشقالارینین گؤروش‌لری ایله تانی‌ییریق. بو تانیدیغیمیزا دا اینانیب اوستونده دوروب، یئری گلسه دونیا ایله بیرلیکده آلقیشلاییب، قارقیش‌لاییریق!!!
یئنی بیلگی‌لردن فایدالانمالی‌ییق
هر گون یئنی آچی، بیلگی‌لره آچیلیر. بیلگی‌لره یاناشمالار، چوخ سورعت تاپیب. اوچونجو دونیانین چاباسی، بو بیلگی‌لرله آددیم-آددیم قاچماق دیر. اوچونجو دونیا اؤلکه‌لری تارتیشمالاردان قورتولا بیلسه‌لر، دونیادا گئنیش‌له‌نن بیلگی‌لرین دالیندا گوج‌لری چاتدیق‌لاری قدر قاچماق دیر. هردن ده آتدانمالی‌دیرلار.
اوچونجو دونیادا یاشایان دئولت‌سیز میللت‌لرین دوروم‌لاری، لاپ گرگین دیر. اونلار چؤرک دالیسیجا قاچماغین یئرینه، اؤزلری اولماق‌لارینی ایثبات‌لاماغا چالیشیرلار. بو چالیشمالار اولماسا، نه چؤرک دردلرینه ده‌یر نه بیلگی. بلکه تک تک دوشوندوکده کؤک‌لرینی سودان چیخاردا بیله‌جک قدر دردلرینه ده‌یه(یوخاری باشی، یاخشی دوقتور، یاخشی موهندیس اولا بیلرلر بیر یارادیجی اولا بیلمزلر)، آنجاق بیر توپلوم دوشوندوکده ده‌یمز. بیلگی‌لره یاناشان‌لاری دا، چؤرک دالیسیجا هارا گلدی قاچیرلار.
چوخ اوزاق دوشمویوم. دونیادا یئنی بیلگی‌لرین باجاسیندان باخماق، هر توپلوم اوچون گرک‌لی دیر. یئنی بیلگی ساحه‌لری چوخ گئنیش آلانلی بیر بیلگی‌لردن اولوشورلار. کئچمیشده‌کی یاناشمالاردان دا فرقلی یاناشمالاری اورتایا قویورلار.
اؤرنک اوچون، بوروشوق سیستئم عئلمی (COMPLEX SYSTEM)، آنلاییش عئلمی (COGNİTİVE SCİENCE)، چاخناییش(CHOAS) عئلمی، فراکتال‌لار (FRACTAL) یئنی بیلگی‌لر تانینیرلار. بونلار بوگونکو دونیانین الده ائتدیک‌لری یئنی گؤروش‌لری دیرلر. بو گؤروش‌لر اؤنجه‌دن اولان گؤروش‌لری تنقیده چکمک‌له اورتایا گلیب‌لر. بیزلر ده، بو بیلگی‌لردن فایدالانمالی‌ییق. بلکه گؤروش‌لریمیز ده‌ییشیلدی.