قالیان

  "قلیان" سؤزجویونو قه‌فه‌یه گئدنلر یاخشی تانی‌ییرلار. قلیان‌سیز قه‌فه‌له‌رین دادی اولمور دئیه‌سن.  تبریزین قه‌فه‌له‌ری بام-باشقا اولور. "قلیان" سؤزجویونه فرقلی یوزان‌لار وار. قلیان سؤزجویو ماراغیمی چکه بیلمه‌میشدی. آنجاق هردن سؤزلوک‌لرده گؤزومه ده‌یمیشدی. یوروم‌لار، فارسی قایناق‌لاردان اولدوغو اوچون، فارسی یوروملانمیشدی‌لار. قلیان سویون ایستی گؤرمه‌دن جوشدورما حالینا گتیرمک دئمک‌ ایدی. نظره گلیردی بو سؤزجوک چوخ دا اوزاق یورولمامیشدی.  

  اوچ-دؤرد آی بوندان اؤنجه، رضاشاه شاه اولمامیشدان، لرلارین کؤچمک‌لریندن چکیلمیش بیر فیلمه باخیردیم. اوردا "قلیان" آلت یازیدا "کالیان KALYAN " کیمی یازیلمیشدی. کالیانین "قال+یان" اولدوغو ایلک باخیشدا آغلیما گلیردی. اونا گؤره بو سؤزجوک ماراغیمی چکدی. قلیانین عرب اولدوغو دا ذئهنیمدن کئچیردی. آمما عربجه‌ده قلیانین قارشیلیق سؤزجویو "النرجیلة" ایدی. تورکیه‌لر ایسه  "نارگیله" دئییردیلر. بو سؤزجوک ذئهنیمده قالمیشدی، دیله تانیش یولداشلارین بیر ایکی‌سیله اورتایا قویدوم، اونلار دا ماراقلی گؤردولر. نارگیله‌ایله، النرجیله بیر-بیرلرینه یاخین نظره گلیرلر.    

  قلیان بیزیم سؤزجویوموز اولا بیله‌جه‌یی ذئهنیمده یئرله‌شیردی. اونا گؤره هردن بو سؤزجویون بیزیم اولوب-اولمادیغینی آغیر-یونگول ائله‌تدیریردیم. ائشیدن‌لرین بیر سیرالارینا ماراقلی گلیردی، بیر سیرالارینا ایسه ماراق‌سیز، آمما سرت تپگی گؤرستمک گؤرموردوم. کئچن گونلرده سؤز آراسی قلیانین، قالیان اولدوغونو اورتایا قویموشدوم. آمما بو دؤنه بو سؤزجویو بئله دوشوندویوم، منی قینانماق دورومونا سالدی. ندنینی بیلمه‌دیم. آمما قیناماق ندن اولدو، بیر دؤنه بو سؤزجویه بیر داها واقت قویام. قلیان تکجه، بیز اولان یئرده قلیان کیمی ایشله‌نیر. فارس‌لارین آراسیندا دا قلیان ایشله‌نیر. تئهرانلی‌لار ایسه قلیون دا دئییرلر. آمما قلیانا، قالیان، غلیان(سویو نفس‌له جوشدورماق، قانین جوشماسی کیمی) و نارگیلی(تورکیه‌لی‌لر، نارگیلی‌دن نارگیله‌نی اویدوروب‌لار) ده دئییردیلر. افغان‌لار "چَلَم" دئییرلر. 

  یوخاریداکی، آدلارا باخاندا، قالیانین باشقالاریلا فرقلی قورولوشو واردیر. هیندوستانلی‌لاردان(هیندیلی‌لر حوققا دئییرلر) سونرا، کی قلیانین یارانیشینی اوردان بیلیرلر، باشقا یئرلرده نارگیله، النرجیله(نارگیله‌نین عرب‌لشدیریلمیشی) کیمی سؤزجوک‌لر هیندیلی‌لردن آلینمیشدی. آمما قلیان سؤزو، نسنه‌‌نین قورولوشوندان یارانان بیر آدا به‌نزه‌ییر. بو آد آذربایجاندا اولان، دیل‌دوزه‌نیندن یارانیر. بونا تای آدلارلا چوخ اوز-اوزه اولوروق. آد یاراتماق سیستئمی، ضیالی‌لار اولمادان کئچمیشده یئنی سؤزجوک‌لری یارادیردی. آمما ایندیکی دورومدا، اؤزلرینی ساوادلی بیلن‌لر یئنی سؤزجوک‌لری یاراتماغا ذئیین‌لردن اوزاق یئرلرده گزیرلر. دیلی دانیشان‌لاریلا بوراخساق، بلکه اؤز سؤزجوک‌لرینی یاراتسین‌لار. یئرآلما، قیرمیزی بادیمجان، اَیری‌پالان، قاپدی‌قاشدی، یئل‌آتی کیمی سؤزجوک‌لر خالق طرفیندن یارانمیشدی.