80 ایل حیکایه میز(حمید آرغیش)

    "80 ایل حیکایه میز"، گونئی آذربایجان حیکایه آنتولوژیسی دیر. یازاری، حمید روستمی(حمید آرغیش)، تانینمیش حئکایه یازاری دیر. حمید آذربایجانین نثرینین یئنی دؤنمینین، ایلکین یازارلاریندان ساییلیر. حمیدی تانیمایانلار، اونو اؤزوندن بیر نسیل بؤیوک یاشدا سانیرلار. 

    بو کیتابین 452 صحیفه سی واردیر. کیتابین قابیغینین طرحینین گؤزللیی ایلک باخیشدا گؤزه چارپیر. قابیق، کیتابین ایچریسینی گؤرسه ده بیلیب-بیلمه دی_یینه گرافیکدن باشی چیخانلار نظر وئرمه لی دیرلر.   

    کیتابین تانیتیم صحفه سینین دوزنلنمه سینده یئترسیزلیک دویغوسو کیمی بیر دویغو ایلک باخیشدا آدامین ایچینده جانلانیر. تانیتیمیندان همن سونرا، کیتابین باشلیق لاری یئر آلیر. یازیچی باشلیق لاری ایکی یئره بؤلوب. بیرینجی بؤلومده؛ اؤن سؤزلری، ایکینجی بؤلومده؛ یازارلارین لیسته سی، اؤیکولرین آدلاری و سونوندا قایناقلاری یئرلشدیریبدیر. 

   آرغیش کیتابا ایکی باش سؤز یازیب: 

   بیرینجی سی، "بیر نئچه سؤز" عونوانیندا بو کیتابین نئجه توپلانماسینا آچیقلاما وئریب دیر. یازیچینین یازدیغینا گؤره، کیتابین باشلانیشی 1373 اولوب، 1386 دا سونا چاتمیشیمش کی، یازیچینین توتوقلاندی واقت، بو کیتابین فایلی بیلگی سایاری ایله بیرلیکده گئدر گلمزه گئدیب، یئنیدن توپلاماسی بو گونه دک اوزانیب دیر. یازیچینین ایلک اؤن سؤزونده  قایناق قیتلیغینی قاباریق فورمادا اوزه چکیر(گونئی آذربایجان اوچون آراشدیرماق ایسته ین هر بیر آراشدیریجینین سورونو ساییلیر). 

   ایکینجی یازی؛ "ادبیات، حئکایه ادبیاتی و حئکایه ادبیاتیمیزین تاریخینه بیر باخیش" باشلیغیندا بیر یازی دیر. ایلک اؤنجه ادبیاتین نه اولدوغونا توخونوب، سونرا ادبیاتین چئشیتلرینی، حئکایه نی، اؤیکونو دونیادا تانینمیش یازارلارین یازدیقلارینا دایاناراق آچیقلاییب دیر. یازینین آردیندا نثرین گونئیده نئجه آیاق توتدوغولا تاریخی گئدیشیندن سؤز آچیب دیر. یازیچی نین یازدیغینا گؤره میللی حوکومت دؤنمینده گونئیده یازیلار پیشگینله شیبلر. ایکینجی ائتگی لی دؤنم 1357-جی اینقیلاب دؤنمینده اولوب دیر. تورکو دیلی یئنیدن یاییلماق ایمکانی تاپیب، بو دیلده درگیلر، کیتابلار ایشیق اوزو گؤروبلر. اوچونجو ائتگی لی دؤنم، 1376-جی ایلدن باشلانیب، گونوگوندن یئنی آداملاری یئتیشدیریب. گئنل ایلگیلرین گئنیشلنمه آراجلاری، یازیچیلارین ایمکانلارینا آرتیریلیب دیر. 

  کیتاب، 1380-جی ایله دک کیتابلاری، اثرلری یاییلان یازیچیلاری ایچه ریر. آرغیش کیتابین بو بؤلومونده تاخما آدلارین سورون یاراتدیقلارینا توخونوب، تاخما آدلارین، دوغما آدلارینی تاپماغین نئجه چتین اولدوغونو وورغولویوب. عئینی حالدا تاخما آدلارین، او دؤنملرده ائتگیلرینی ده وورغولویوب دیر.  

  کیتابین اؤن سؤزلری اؤزلویونده، بیلگی وئرن بؤلوم دیر. اؤن سؤزونو اوخوماقلا، نئجه دورومدا اولدوغوموز گؤره بیلیریک. 

   کیتابی تمل بؤلومونده 39 یازارین بیوگرافیسی له، هره سیندن ان آزی بیر اؤیکو، ان چوخو ایکی اؤیکو  گتیریلیب دیر. یازارلارین بیر چوخ قیسمی تانینمیشلار دیرلار. آرالاریندا بیزیم نسله تانیش اولمایان کیمسه لر ده واردیرلار(البت منیم باخیشیملا). عباس پناهی ماکوئی، قهرمان قهرمانزاده، محمدلوی عباسی، بیگلر حائیلی، محمدرضا عافیت، فیروز صادق زاده دادرس، الف.نورانلی، ع.اورمولو، ج.میاندابلی، محمد قاضی، ع.آغ چایلی... کیمی یازیچیلاری تانیتدیرغا ندن اولوب دیر. اونلارلا بیرلیکده تانینمیش یازارلاریمیزدان( م.میشوولو، حبیب ساهر، علیقلی کاتبی، صمد بهرنگی، مرضیه احمدی، اسماعیل هادی، ناصر منظوری، حئیدر عباسی باریشماز... ) اؤرنکلر گتیریب دیر.

   کیتابین سون بؤلولومو؛ قایناقلار بؤلومو اولوب دیر. کیتابین ان یوخسول بؤلومو اولوب دیر. آرغیش دئمیشکن بئلنچی بیر  قایناق یوخسوللوغوندا  بؤیوک بیر قایناق یارانیب دیر.  

   بو کیتاب گونئی آذربایجانین گئنللیکله نثر تاریخینده، اؤزللیک له حئکایه تاریخینده ایز قویان بیر کیتاب دیر. 

  کیتابین بوتون دَیرلریله بیرلیکده آخساقلیق لاری دا واردیر. آنجاق بو آخساقلیقلار کیتابین بوتونلویونون قارشیسیندا گؤزه گلمزدیلر. بئله بیر کیتابلارین یازیلیب یاییلماسی نی یئری هر زامان بوش گؤرونوب. کیتابین باشقا وورغولاناجاق دَیری، یازارین، تانیتدیردیغی یازیچیلارین یازدیقلارینی اولدوقلاری کیمی، ال دَییلمه دن گتیرمه سی دیر.  گونئی آذربایجانین نثریله تانیش اولماق ایسته ین هر کسه بو کیتاب بیر جووهر کیمی ساییلیر.

اؤز آرامیز دیر

   اؤز آرامیز دیر، "البت اؤز آرامیز دئدیم، اؤزلرینی بیزدن بیلن‌لره دئییرم، اولا بیلر بیرلری بیزیم آرامیزدا اولا، دئیه بیز سندن دئییلیک کی بیزه دئییرسن اؤز آرامیز دیر. بوردا یازی‌لانلاری هر کیم اوخویور، اؤز آرامیزدا ساییرام. هله اؤز آرامیزین نه اولدوغوندان کئچک." هر کیمی دیندیریرسن، دورومدان گیلئی‌لی‌دیر. بو گیلئی‌لی‌لیک‌ اؤزوموزدن دئییل ها، اؤزگه‌لردن دیر. اؤزوموزدن سونرا هر کسی بو دورومو یاراتدیغیندا سوچلو بیلیریک. ایندی گیلئی‌لی‌لیک‌لری ساییرام، یادیمدان چیخان‌لار کسین‌لیک‌له چوخ دیر.   

1- ایشله‌مک یوخ دیر. بو گئنل‌لیک‌ده هر ندن چوخ ایشله‌نیلیر. بیریندن سوروشولمور، نی‌یه ایشله‌میرسن، تکجه دئییلیر ایشله‌ین یوخ دیر. ایشین نه اولدوغو، دارتیشیلان بیر قونو اولا بیلر. 

2- هئچ کیم گؤزله‌میر.(گؤزله‌مک؛ هر نه‌یه ایشله‌نیلیر، باشقالارین حاقلاریندان توتوب، دانیشیق‌لارا کیمی اوزانیر. البت گؤزله‌نیلمه‌لرین سینیرلاری قونوشولمالی دیر.)   

3- ساوادسیزلیق دیر. ساوادلی‌نی نئجه تعریف‌لنمه‌یی‌نه اورتاق گؤروش سهل‌دیر، بیر تعریف یوخ دیر. 

4- اخلاسیزلیق هر یئی بورویوب دیر. اخلاق نه دیر، اخلاق‌سیزلیق نه دیر. هاردا اخلاق‌لی اولماق اولار، هاردا اخلاسیز، هله اوستونده دانیشیلماییب دیر.   

5- هامی بیزدن دانیشیر، بیزی دوشونمه‌مک‌دن، آنجاق بیز؛ کیمه دئییلدیـیینی، بیری آچیقلامیر: بیز دئدیـییمیز، هاردان اورتایا گلیر. 

6- باهالیقدان دانیشیلیر، باهالیغی سالان‌لاردان، اؤزوموزه گلنده الیمیزده اولانی باشاردیقجا باها ساتیریق، البت ساتدیق‌لاریمیزین یئرین دورلدورماق اوچون. 

7- یارادیجیلیق اولمادیغیندان دانیشیریق. یارادیلان‌لاری گؤرمه‌یه ماراقلی اولموروق. (ماراغیمیزی چکن‌لر قیسادیلمیش‌لار اولور. شکیل اولسا لاپ یاخشی اولار). گؤردوک دوشونه بیلک، هئچ بیر دوشونمه‌دن.  

8- پوپولیستی ایش‌لری قیناماقدان دانیشیریق، ایلگی‌لندیـییمیز قونولار پوپولار قونولار اولور. 

9-گونده‌مه گیرمه‌مک‌دن دانیشیریق. ایل‌لر بویو گوندمده اوزوروق. گوندمده اولماساق، یوخ کیمی ساییلاریق دئیه، گوندمده اولان‌لاری، گوندمده اولماغی قینایاراق، ده‌ستکله‌ییریک.   

10- حوصله‌سیزلیک‌دن دانیشیریق.  

11- یوخلوقدان دانیشیریق، هامی‌میز اؤز یئریمیزده اولاراق!!!!!

...

    سایا بیله‌جه‌ییمیز یوزلرجه بونلارا تای قونولار واردیر. اؤز آرامیزدا یازیشیریق، "اؤزگه‌لر وارسالار اگر ائشیتمه‌‌سین‌لر" آخی نه وئرمیشیک، کی نه ایستی‌ییریک! 

تانینان کیملیک‌سیزلر

   کیملیک؛  توپلوموموزون، ایل‌لر بؤیو ده‌ییشدیریلیب، آنا ایزلری قویلانان سورونو دیر. سورونو یارادان‌لارین کیم اولدوقلارینی گؤره بیلیب، نییت‌لرینی بیلسه‌یدیک، بلکه ده‌ییشدیریلمیش یؤنلرینی یئرینه قایتارا بیلردیک. اونلاری تام گؤره بیلمه‌سک بئله، تانینمیش بیرلرینی گؤره بیلیریک. اوزده گؤرونلره قارشی، تپگی‌لریمیز دیلده اولدوقجا سرت اولوبدور. بو ده‌ییشیم‌لره ال آتان‌لار، تکجه دیلده یوخ، عملده بئله ایش‌لرینی یئرینه قویوب، بللی بیر کیملیک‌لرله کیملی‌ییمیزی داغیتماغا چالیشیب‌لار. اؤنجه‌دن بَللنمیش بیر آماجا دوغرو، نسیل‌لر آراسی ایلگی‌له، آخینی یارادیب‌لار. بو آخینی سورمه‌یه اؤز ایچیمیزدن کیملیک‌لری بللی اولان بیرلرینی، اؤزلرینه وورغون یارادیب، بئجردیب‌لر.

    ده‌ییشیم چوخدان باشلانسا بئله، آچیق‌جاسینا اورتایا قویولان آن باشا دوشن‌لر اولوب. ده‌ییشیمی گؤرمک اوچون، میللتیمیز بیر چوخ زامان الدن وئریب، گؤردویو واقتدان اینانماغی واقتا خئیلک چکیب. اینان‌لارین ایچینده ده‌ییشیمه قارشی دوروب، آددیم آتماغا چوخ آزلاری دوشونوب دیرلر. دوشونن‌لرین ایچیندن بارماق سایی‌لاری آددیم آتیب‌لار. بئله دوشونوب، آددیم آتانلار، اؤز آدلاریلا اورتایا گلیب، یاشایاییب، یاشادیب‌لار.  

   ایلگی‌ آراجلاری گلیشندن سونرا کیملیک ده‌ییشیمینه اوغراماغین تووو چوخالیب، بو تووون اؤنونه کَسمه‌یه ایلگی آراجلاریندان یارارلانا بیلمه‌دیـییمیز اوچون، دئنگه‌سیزلی‌یین آغیرلیغی، کیملیک ده‌ییشدیرن‌لره ساری اولوب‌دیر.  

   ییرمی ایله یاخین‌دیر، بو دوروما قارشی‌دوران‌لار سایی، دیلده ده اولسون دئیه، توپلومون یوزده اؤنونون قولاغینا چاتدیرا بیله‌جک قدر چوخالیب دیر. بو چوخالمالار، توپلومون ایچینده اولدوق‌لاری واقت‌لار تانینمیش بیر کیملیک‌لرله اورتایا گلیب‌لر. اورتایا گلن‌لر، زامان‌لا اؤزلرینه توپلوم ایچینده یئر قازانیب‌لار.  

 ایله‌تیشیم آراجلاری، سون اون‌بئش ایلده داها چوخ فرقله‌نیب، قارشی‌دورمالار باشقا بیر یؤن گؤرتوروب‌لر. ائله کی، بیر چوخلاری مجازی دونیادا اؤزلرینه یاتاق سالیب‌، آدام قازانیب‌لار. مجازی دونیادا چالیشماق، چالیشمالارا باشقا بیر یؤن وئریب‌دیر، او دا قوندارما کیملیک‌لرله، ایسته‌دیک‌لری سؤزلری ایسته‌دیک‌لری کیمی، هئچ بیر ایز قویمادان پایلاشماقلاری دیر. قوندارما آدلار، هردن اؤزلرینه، دوغرو آدلاردان چوخ یئر قازانیب‌لار.    

    بئله بیر یاناشمانین ایکی باشی اولور:   

بیرینجی‌سی: اولوملو یؤنو دیر؛ تانینمادیقدا، هئچ بیر  باسقی‌یا قالمادان، ایسته‌دیک‌لری کیمی چالیشمالاری دیر. اؤز آدلاریلا اورتادا اولمادیق‌لاری اوچون هئچ بیر سوروملولوق بوینولارینا آلمیرلار. سوروملو اولمادیق‌لاری اوچون، سالیب-چیخمادان هر نه‌یی اورتایا آتیرلار.  

 ایکینجی‌سی: اولومسوز اوزو دیر. بللی بیر کیملیک‌ اولمادیق‌لاری اوچون، اورتایا قویدوق‌لاری، دوز مسئله‌لر ده، اولدوغو کیمی آلینمیرلار. بیری اؤز آدیلا اورتادا اولمادیغی واقت، دئدیـیی سؤزه نه قدر اینامی اولدوغو دا بللی اولمور. دوروم‌لارین فرقلندیـیینده ده او سؤزلری اورتایا قویوب-قویانمادیغی سؤز قونوسو اولور. هر ندن اؤنملی‌سی، بللی بیر کیملیک‌لرله هَده‌‌له‌نن‌لره، بلیرسیز بیر کیملیک‌لرله ساوونمالار، هده‌له‌ین‌لرین سؤزلرینین ائتگی‌لرینی چوخالدار. بونون تکجه بیر ندنی واردیر: او دا بللی اولوب-اولمایان‌لارین توپلومون ایچینده فرقلی‌ ائتگی‌لریندن آسیلی دیر. اولومسوز اوزونون باشقا بیر یؤنو ده اولا بیلر؛ او دا هده‌له‌ین‌لرین قوندارما آدلارلا ساوونوب، یئری گلنده ترسه ساوونمالاری دیر.  

   هر ایشده آیدینجا‌سینا اورتادا اولوب، گؤروب، آددیم آتماق توتدوغوموز توتوم‌لارین اسکیگ‌لرینی لاپ آزا یئندیریب، باشقالارینین بو آلاندان یارارلانماق‌لارینین اؤنونو کسدیره بیلر. قوندارما آدلارلا اورتایا گلن‌لرین دیغدیغالارینی نظرده توتاراق بو یازی یازیلدی. اومودوم وار، کیملیک‌سیز، قوندارما آدلاردان قورتولوب، اولدوغوموز کیمی اورتایا چیخا بیلک.