اندیشه نو یایین ائوینده، سی­متری جئیده ساوالیلارین ییغینجاغی اولاجاغینی ائشیتدیم. ییغینجاق پاییزدان اون یئتدی گون گئدن ایدی، یانی ائشیتدیگیم گونون صاباحی(بو گونون دونه­نی). ائشیدندن اورا گئده­جه­ییمی بیلیردیم. چرشمبه گونو، ساعات 4-ده اورا یئتیشدیگیمده، کولتورسارایین(فرهنگ­سرا) قاپیسیندا، برنامه­نی دولاندیرانلاردان بیری اولسایدی دا من تانیمادیم. اونون اوچون، بیر-ایکی کیمسه­دن سوروشدوم بیلن اولمادی. پیلله­لر ایله بیرینجی قاتا چیخیب، آچیق قاپی اوتاقلارین بیرینده بیر خانیم، فیرلاندیغیمی گؤره­رک، برنامه­نین اوچونجو قاتدا گئچیریلدیگینی دئدی. لیفت ایله اوچونجو قاتا چیخدیم، سالونون قاپیسیندا ایکی-اوچ اورتا یاشلی آقا دورموشدولار. گَلنلری قارشیلاییردیلار. سالونا گیریب اوچونجو ردیف­ده اوتوردوم. برنامه هله باشلانمامیشدی. من تانیدیقلاریمدان، احمدزاده قارداشلاری اوردایدی­لار. نئچه دَیقه اوتوراندان سونرا، موهندیس صرافی، ده گلدی. ساوا بؤلگه­سیندن اولان موهندیس امیری ده مجلیسده وارایدی.

  برنامه، قوران ایله باشلادی، قاری معرفت­ا… حاتمی ایدی. موهندیس امیری ساوا آغیزی ایله دانیشیق­لاری آپاریردی. امیری­نین دئدیگینه گؤره، او گونکو مجلیسی قورماقدا، حاجی سیفی­نین پایی هر کسدن چوخ ایدی. آپاریجی، آشیق مسیح­ا… رضایی­نی، سازی ایله سسینی دیللندیرمک اوچون صحنه­یه چاغیردی.

    آشیق مسیح­ا… نین آدی ایله سسینی قاباقجادان ائشیتمیشدیم. آشیق مسیح­اللاهی، بالاباندا محمد رضایی، دایره­ده ایسه محمد افتخاری یول­بیرلیک ائله­ییردیلر. ساز کؤهلنه­نه، سس سیستیمی دوزَلنه، آشیق مسیح­ا… خوش گلدین ائله­ییب دانیشیردی. دئدیگینه گؤره 50 ایل ایدی، سازی ایله، ساوا بؤلگه­سی­ ایله قونشو بؤلگه­لرده تؤرنلری یولا سالیردی. دئییردی: “آشیق ایستر توی اولسون دویون اولسون، گئتسین تویا دویونه”. دانیشاندا دا سسینین نه قدر گوجلو اولدوغو اوزه چیخیردی. رحمتلیک آشیق آسلاندا(تانینمیش خویلو آشیق) او سسی ائشیتمیشدیم. سازی سسلندیردیکده ساز اوستاسی اولدوغو دا بللی ایدی. آشیق مسیح هم ساز اوستاسی دیر، هم سؤز اوستاسی. شئعرلری تیلیم­خاندان سئچمیشدی. 12 ایمام حاققیندا اوخودو. آشیغین سسینده بیر یانیقلیق وار ایدی. سانکی آشییق هاواسیندان موغاما آخیب، نوحه هاواسینا دَییشیردی. بالابانین، بو دَییشمه­ده پایی چوخ ایدی. قاوال، بوتونلوکله نوحه هاواسینا دؤنوشمه­یین قاباغین آلیردی.

      آشیق مسیح­ا..دان سونرا تانینمیش خلج آراشدیریجی­سی “علی­اصغر جمراسی”دانیشیق اوچونو سئنه چیخدی. جمراسی، مجلیسده اوتورانلار، خلج تورکجه­سی ایله تانیش اولسونلار دئیه، مولوینین بیر شئعرینی خلج تورکجه­سینه چئویرمیشدی. جمراسی، خلج تورکجه­سی حاققیندا آچیقلاما وئردی.

    دؤحدور خسرو امیرحسینی، سونراکی دانیشان ایدی. فارسجا دانیشیردی، ندنی­نی ده اوردا اوتوران­لارین چوخونون خرقان، نوبران، قاراغان، زرند، ساوالی اولدوقلارینا گؤره، تورکونو یاخشی بیلمه­دیک­لری ایدی. آنجاق نظره گلیردی، ایکینجی نسل ایله اوچونجو نسلی هدف آلاراق ائله دانیشیردی. فارسلار ایله  بیرگه یاشایان بؤلگه­لرین اورتاق سورونلاری ایدی، سایین امیر حسینی ­نین دئدیک­لری. کیتاب ایله کیتاب اوخوماق حاققیندا اؤزو یازدیغی بیر مقاله­نی اوخودو. مقاله­ده، ساوا بؤلگه­سینین سینیرلارینا ایشاره ائدیریدی، رسمی بؤلمه­لره باخمایاراق، آجی­چایدان(رودخانه شور) یانی تئهرانین گونئیی روباط­کریمدن باشلانیب، سلفچقانا قدر، جعفرآباددان آوه­یه قدر، قاراغاندان نوورانا قدر ساوا بؤلگه­سینین ایچینده یئرله­شیر. او بؤلگه­ده شیعه­نین بیرینجی یئری آوه، فاطیمی­لرین بؤلگه­لری، مزدکین بؤلگه­سی، 400 اسگی آبیده(باستان اثری)، ساوا گؤلو، یئرلَشیر. بیر چوخ تانینمیش آدام او جومله­دن سلمان ساووجی، تیلیم­خان، عندلیب، پیرحیدر، پیرمراد، قدسی، چمران بو بؤلگه­­دن اولدوقلارینی بیلدیردی. امیر حسینی نئچه کیتابین یازاری ایدی.

    سونراکی سئنه چیخان، بوئین­زهرادان قوجامان شاعیر، درویش بهروان ایدی.  ایلک شئعری ایکی نفری خاطیرلاماق اوچون ایدی( شهریار ایله آذرشهر یا آتش تخلصو ایله تانینمیش بیر شاعیر حاققیندا). اصلی شعری ده، قوربان حاققندا، اسماعیل ایله ایسحاق، سارا ایله هجر حاققیندایدی.

   محمد زرگر، باشقا بیر شاعیر ایدی. تورکجه شعری یانیندا اولمادیغینا گؤره، فارسجا شعر اوخودو. تورکونو چوخ گؤزل دانیشیردی.

   معرفت­ا… حاتمی، باشقا شاعیر ایدی. دانیشغی ایله شعری ایکی­سی ده فارسجا ایدی. شعری، مذهبی بیر شعر ایدی.

    باباخانی، سونراکی دانیشان ایدی. بیر نوتون اوزوندن فارسجا دانیشیردی. بؤلگه­نین گلیشمه­یی اوچون، بوتون بؤلگه­ده اولانلارین بیرلشمه­ییندن سؤز آپاریردی. دئدیگینه گؤره بو مراسیم تیلیم­خانین قبرینین اوستونده اولمالی ایدی. اونا گؤره ده اؤزو دئمیشکن “به زبان محلی”تیلیم­خانین حاققیندا بیر شعر اوخودو. شعرینده خسته­قاسیمدان دا آد چکدی. باباخانی موسَللَوا (müsəlləva) کندیندن ایدی. امیری بَیین دئدیگینه گؤره، تیلیم­خان نئچه واقت او کندده یاشامیش­دیر.

   آشیق نصرت­ا… زرگر، سونراکی صحنه­یه چیخان ایدی. او سازی، یئرده اوتوراراق دیزینین اوستونده چالیردی. دئدیگینه گؤره ازبرلَدیگی شعرلرین چوخو، تیلیم­خاندان ایدی. ائلیاتی هاواسیندا، تیلیم خاندان بیر پارچا اوخودو. او رحتلیک علی کمالی ایله پروفسور ذهتابی-دن ده آد آپاردی. دئدیگینه گؤره اونلارین ساوا منطقه­سینین فرهنگینین گلیشمه­سینده پایلاری چوخ ایدی. او زرگر اولدوغو اوچون زرگری دیلی حاققیندا دا بیر آچیقلاما وئردی. او نون دئدییینه گؤره، زرگری دیلینده مصدر، 6 زامان حالتی، مذکر ایله مؤنثین اکلری واردیر. زرگر دیلینه آچیقلاما گتیردیکدن سونرا، بیر پارچا زرگر دیلیندن سازی ایله اوخودو. سونرا اونو تورکجه­یه چئویردی. زرگر دیلیندن بیر شئی باش تاپمادیم. تات ایله، کوردو، لوری، گیلکی دانیشدیقدا یاخشی باشا دوشرم، آنجاق زرگر دیلیندن هئچ نه باشا دوشمه-دیم. او آشیق بالاخان، شاعیر زین­العابدین جعفری­نین دونیاسین دَییشمه­یینه ایشاره ائله­دی.

   تیلیم­خانلی تخلصو ایله تانینان احمدزاده، هئشته­رینین تیلیم­خان کندیندن اولدوغونو وورغولادی. دئدیگینه گؤره تیلیم­خان آذربایجانین بیر نئچه یئرینده کند آدی دیر. احمدزاده دئدی، تیلیم­خان ساوا بؤلگه­سینده تانینسایدی دا آذربایجانین باشقا بؤلگه­لریندن تانینمیردی. رحمتلیک علی کمالی­نین اونون تانینماغیندا بؤیوک نقش اولدوغونو بیلدیردی. سونوندا تیلیم­خاندان بیر شعر ایله سؤزونو بیتیردی.

    “شهاب کیهان” آدلی فارسجا اوخویان بیری، ساوانین فارسلاریندان صحنه­یه چیخیب.، ساوایا قوشدوغو موزیکدن موزیکسیز بیر پارچا اوخودو.  اونون آفیشلریندن بیر نئچه­سینی سالونون ایچینه یاپیشدیرمیشدلار.

     موهندیس امیری، آشیق مسیح­اللاهین اوزاق یولدان گلدیگینه توخوناراق، او مجلیسه گلمک اوچون قوروه­ده بیر تویا گئتمه­ییب، تیلیم­خان عئشقینه اورا گلدییینی وورغولادی.  آشیق مسیح­ا… رضایی، ایکینجی چیخیشیندا مرحوم زین­العابدین جعفریدن سازا گؤره یازدیغی شعری سازلا اوخودو. آشیق مسیح­ا…، سازین حؤرمتلی اولدوغونون نیشانه­سینی، سینه­یه آلینماغی بیله­رک چالماغا باشلادی. ایکینجی چیخیشیندا موغاما آخماسی بیرینجی­یه گؤره چوخ آز ایدی. آشیق مسیح­اللاهین سسی، بویودوجو (سحر ائله-ین) سس دیر.

   محمد سعادتی، سونراکی شاعیر ایدی، دئدیگینه گؤره تصمیم توتموشدو تورکو شعر اوخویا، آنجاق ایمام زامانی یاد ائله­مک اوچون یازدیغی فارسجا شعری اوخودو.

  سونرا موهندس امیری(آپاریجی)، قاراغین بؤیوک شاعیری رحمتلیک حاج اکبر خان رزاقی­دن آد چَکَرک، اونون طنز شاعیری ایله مذهبی شاعیر اولدوغونو وورغولادی. او علی کمالی­دن بو ریوایتی ائله­دی: ” او آذربایجانین کند طنز شعرینده نظیرسیز  شاعیردیر”. حاج اکبر خان یاخشی خطاط ایمیش. موهندیس امیری رحمتلیک اکبرخانین اوغلانلاریندان بیرینی آتاسیندان بیر شعر اوخوماق اوچون چاغیردی. او دا آتاسی­نین ایمام حوسئین حاققیندا دئدیگی بیر فارسجا شعری اوخودو.

    الیاس امیر حسن، قاراغانین(حوسئین بی حیدری گیلین بؤلگه­لری، حوسئین بَیی ده نئچه ایلدن سونرا اوردا گؤردوم) رازاغان شهریندن، گنج بیر یازیچی، وبلاگچی، شاعیر، تورکو غزل اوخودو.

  خانم باباخانی، ژورنالیست(روزنامه­نگار) و ناشر صحنه­یه چاغریلدی. فارسجانی چوخ گؤزل و آخیجی دانیشیردی. او کیتابین نئجه یاییلماق حاققندا دانیشدی. کیتابی یازماق، چاپ ائله­مک، یایماغین بیر-بیرلرینه باغلی اولاراق هره-سینین باشقا ایش اولدوغونو وورغولادی. موهندیس امیری اوندان نئجه کیتابلارین چاپینا کؤمکچی اولا بیله­جه­ییندن سوروشدو، او دا بیر دیپلومات کیمی سؤز وئرمکدن قاچدی( او دانیشیب قورتولاندان سونرا، مئهدی بَی نعیمی، اونون نئجه آخیجی دانیشیغیندان سؤز آچدی. بیزیم دانیشانلارین ایچینده بو قونودا آخساقلیق اولدوغونو وورغولایاراق، اونلارین دوزَلمه-یینی بیلدیردی.).

    سورنا نجفی، اؤز ایسته­یی ایله سئنه چیخدی. “سرزمین گمشده مزدک” حاقدا بیر کیتاب یازدیغینی بیلدیردی. او ایکینجی کیتابی یازماق اوچون، اوردا اوتورانلاردان یاردیم ایسته­دی. اونون چیخیشی دا فارسجا ایدی.  

    نوروز احمدزاده، سئنه چیخدیقدا، برنامه­نین هاواسینی دَییشسین دئیه، آغزی ایله گؤزل بیر هاوا چالیب، اوخودو. اونون ایفاسی، هر کسی سس­سیز ائله­ییب دایانیب قولاق آسدیتدیردیغی قدر گوجلو ایدی. سایین عباد احمدزاده­نین صمیمتی­نی اونون چیخیشیندا گؤزه چارپیردی.

  حاج آقا سیفی، تؤرَنی قوران سون دانیشان ایدی. او بیر تورکجه شعر اوخودو. حاج آقا سیفی­دن سونرا، دوحدور امیر حسینی بیر داها چیخیب، او برنامه و اوندان سونراکی برنامه­لر حاققیندا دانیشدی. او برنامه­نین باشلانیشندان دئییلدیگی سؤزلردن نوت گؤتوره­رک، هر بیرینه بیر آچیقلاما وئردی. او فارسی دانیشیردی. آنجاق اورتادا”بیری تورکو دانیشساز یاخشی اولار” دئدیکده، دئدی منی ده قورتاردیز، سؤزونو تورکو دانیشیق ایله قورتاردی.

  سالونون ائشیگینده بیر کیتاب سرگی­سی وار ایدی. ساوا بؤلگه­سیندن اولان کیتابلار ساتیشا قویولموشدو. هر برنامه­نین سونونا تای اوردا دا فوتولار چکیلدی. 

عباس نعیمی، 1392/7/18 تهران

“آي”، اسگي دونيانين تانريلاريندان بيري ساييلير. بو اوزدن اينسان‌لا ايلگي‌لي‌اولان هر بير ياراديجيليق‌لا وارليق‌دا “آي”-ين گوجلو يئري واردير. باشقا يئرلره تاي، آذربايجان دا آيي منيمسه‌ييب، آيين دوشونجه‌سي‌نين تملينه چئويريب.  آي، گيزلرين قايناغي‌ اولاراق آذربايجانين آديندا گيزلي ياشايير. “آي” سؤزجويو “آذربايجان” سؤزونون آنلارين چوخوندا گؤرونور. “آي” “گون” اولمايان چاغلار، يئري سوت کيمي ايشيق‌لانديرير. آي اولمايان گئجه‌لر، قارا ظولومات هر يئري باسير. آي ايشيغي گوندن آليب، اؤزونو ايشيغا بورويوب يئرده‌کي‌لره سرگي‌له‌يير. اينسان‌لارين دونيا گؤروش‌لريني اولوشدوران آلت ياپي‌لاردان بيري اولوب، اول‌لر تانري قيليغينا گيريب، آدام‌لاري ديزه چؤکدورن آي، اينسانين دوشونجه‌سي گليشديکجه، يئريني ده‌ييشيب تانريليق‌دان اوزاق‌لاشيب، دب‌لرده يئريني تاپيب، ياشايير.

  “گون”  ده آيا تاي، اسگي دونيانين تانريلاريندان ساييلير. “ايشيق” گون ايله آنلام تاپير. قارانليق‌دان قورتولماغا “گون” گرک‌لي دير. “آي” بئله، “گون” اولمادان آيليغيني ايتيرير. “گون” تکجه ايشيق يوخ بلکه ايستي‌ليک قايناغي دير. گئجه‌گوندوزو ايکي يئره بؤلسک، گوندوز گونه پاي اولوب، گئجه آيا پاي اولسا، گونون گئجه‌ده ده پايي اولمالي دير. بو آواندليقدا بير سؤيله‌ييش تکجه گونه ياراشير. 

  آي‌لا گونون بير جينسدن اولماغي آذربايجانين آيين دوشونجه‌سينده وورغولانيب. ميرعلي سيدوف “آذربايجان خالقينين سوي کؤکونو دوشونورکن” کيتابيندا ايشيغين قويونون ديبيندن اولان قارانليقدان قايناق‌لانيب، قارانليق‌لا بيرگه، دونيادا اولان هر بير نه‌يه تاي، ايکي‌ليک‌ ياراتديق‌لاريني بيلديرير. سيدوف کيتابين باشقا يئرينده گون‌خان، آي‌خان، اولدوزخاني گؤيدن گلن بير ايشيقدان چيخان خانيم‌لا اوغوزخانين ائولنديک‌لريندن يارانديق‌لاريني وورغولويور.

   دب‌لري سايماغا دوراندا، وار اولان هر بير دبده “گون” ايله “آي” ايشيلديـ‌ييرلار. “گون” ايله “آي” آدلاريني زامانين بؤلمه‌لرينه وئريب‌لر. “گون”؛ بير گئجه ايله بير گوندوزدن اولوشان بير واحيد، “آي” ايسه اوتوز گئجه ايله اوتوز گوندوزدن اولوشان بير واحيده دئييلير. بئله بير بؤلونمه‌يي وورغولاماق ندني او ايکي‌سي‌نين اؤنم‌لريني گؤرستمک‌ ‌دير. اينسان اؤزونو جوت گؤردويو اوچون، چئوره‌ده اولان وارليق‌لارا جوت‌ آختاريب، تک‌‌ليگي تکجه يارادان تانريدا گؤرور. “گون” اوچون بير جوت آختاران اينسان، آيدان باشقا هئچ نه تاپمير. آذربايجانين آيين دوشونجه‌سينده گونه قادين، آيا ايسه کيشي کيمليگي وئريليب. اونلار بير-بيرلريني بوتؤولنديريب، گئجه گوندوزو ياراديرلار.

   آذربايجاندا اولان گون موناسيبت‌لرينين چوخو دوغا ياپيلي اولوب‌لار. دوغا ياپيلي اولمايان‌لار، آذربايجان‌لي‌لار موسلمان اولدوقدان سونرا اولوب‌دير. دوغا ياپيلي موناسيبت‌لرين ايچينده “سوناي” اولايي گون‌له آيين دوروم‌لاريندان يارانير.

  “سوناي” اولاييني اوستاد ناصير منظوري “آواوا” کيتابي‌لا “ديلماج” درگي‌سينين اوتوزدؤردونجو سايي‌سيندا آچيق‌لاييب. اوستاد منظوري‌نين آچيق‌لاماسي‌نين چئويرمه‌سي بئله اولور:

«  “سوناي”، “سون آي” يا ” آيين سونو”  آنلاميندا، بوردا ايسه ياي فصلينين سون آييندا، آيين بوتونلشمک دوروموندا اولان دورومو دير.

   بو غربده اولان  ائله “harvest moon ” ( زومار آيي ) دير کي گوز اعتيدالينا لاپ ياخين اولان زاماندا يارانار. سوناي؛ اکين‌لرين ييغيشديريب،  باشلاري آينايان اکينچي‌لرين، “آيين-‌شايين‌ليق” گونلرينده اولور. 

  ايندي ني‌يه بو آي‌لا بو اولاي بو قدر اؤنملي دير؟

    هامي‌ميزين بيلدي‌يي کيمي، يايين باشلانان گونو لاپ چکيليب اوزانان گون اولور. بئله بير دوروم قيشين باشلانان گئجه‌سينده ياني چيلله گئجه‌سينده ده اولور. آنجاق ياز(باهار)‌لا پاييزين باشلانيش گونلرينده گئجه ايله گوندوزون اوزونلوق‌لاري بير اولور.   ( باهار اعتيدالي، پاييز اعتيدالي ).

   اعتيدالي دوروم‌لاردا ( اعتيدال گونلرينه نه قدر ياخين اولسا، چوخ اولور)  آي اون‌دؤردونجو گئجه‌سينده اولدوغو واقت، گونه گؤره 180 دره‌جه‌لي بير وضعيت‌ده اولور. گونون چيخماغي‌ ايله آيين باتماغي ها بئله آيين چيخماغي‌لا گونون باتماغي بير آندا اولور. بونون آنلامي بو دئمک دير؛ بوتؤو آي‌لا  گون، چوخ قيسا اولاراق، نئچه آنليق اوز-اوزه باخيرلار.

  بو اولاي ايلده ايکي يول – باهار اعتيدالي‌، پاييز اعتيدالي- اولور. آنجاق او دورومو گؤرمک ايمکاني هر يئرده اولمور. بو اولايي يئرله آيين دولانماق ندني ايله يئرين خاص نوقتاسيندا لاپ ياخشي گؤرمک اولار.  آزاراق اوز وئرن بئلنچي اولاي، ابدي و اوسطوره‌لشميش بير سئوگي‌يه ندن اولوب. ائله بيل اونلار هئچ زامان بير-بيرلرينه چاتماياجاق‌لار.

  ناصير منظوري يازير: منيم آراشديرمالاريم‌دا “اصلي-کرم” ناغيلي بو آيين‌دوشونجه‌نين تمثيلي دير، اونا گؤره ده اونلار بير-بيرلرينه يئتيشنده، “کرم” آلاولانيب، “اصلي” ده داليسيجا يانير.

    بو قايناقدان چوخلو سؤزلر يارانير.

   دئديک کي، اکين ييغيشاندان سونرا آيين-شايين‌ليق چاغي يئتيشير. بو دوران يئتيشمه‌سي “سوناي” اولايي ايله بير زاماندا اولور. گئجه‌لر ائشي‌يه چيخيب، آيلي گئجه‌له‌رين اؤزل اويون‌لاريني اوينويورلار. يازينين آرديندا منظوري بو گون‌لردن يارانميش سؤزلري گتيرير.»

 سؤزلردن اؤرنک اولاراق بير نئچه‌سي بونلارديلار:

 آواوا ( الي آغيزا وورماق‌لا يارانان چاغيريش سسي )، آي ( اون‌دؤرد ياشليغينا يئتيرن چاغ گونون داليسيجا گزيب، بير لحظه اونو گؤرور. بو ابدي سئوگي‌ني بير باشقا سونايا دک و اوندان سونراکي آنلارا دک آيريليق‌لا کئچيرديرلر. بو اوزدن “اصلي” ايله “کرم” قوجالديقدان سونرا اون‌دؤرد ياشا دؤنورلر.)، آيا ( سومئر ميفينده “اوتو”-نون اري دير)، آياز (سويوق گونلرين صاف و سويوق گئجه‌سي)، آييرد (بليرلنميش)، شاييرد، آينا، آذ (خوش طاليع)، الين آيناسينا باخماق، آذلي (آسلي، اصلي)، آذلان (آسلان)، بايرام، بذره‌م، باذ (باز، وورغون)، آي شاي (قشنگ قشنگ زادلار)، شاي باي (شاييعه)، شاييرد، آيلا (هالا)، هالاي (هيلال)، آيين (myth, mythical)، آيين-اويون، آيين-شايين، آيقير (ائرکک آت)، سارا (آي-موغولجا)، ساراي (بوتون آي)، اوماي، هوماي (طاليع قوشو)، هومايين، هاراي هاراي هاي بَي‌لر (سونايين گئجه‌لرينده دئييلن دئييم)

  “سوناي” گئجه‌له‌رينده ايکي شئي قاباريق دير. بيرينجي‌سي “آيين شايين‌ليق”، ايکينجي‌سي “ابدي تيکرارلانان سئوگي”. آيين شايين‌ليق اکين‌چي‌لر اوچون آنلام‌لي گون‌لرديرلر. اکين‌لر يئردن گؤتورولوب، زومار توپلانيب، اکينچي‌لر اؤزلريني بير قاتي قيشا حاضيرلانديريرلار. اينديکي ياشامدا شهرلي‌لشميش يئرلرده بو آنلامي دوشونمک چتين اولور. آنجاق ايکينجي اؤزل‌‌ليک ياني ابدي تيکرارلانان سئوگي، اينديکي زامان‌دا ياخشي آلينير. آذربايجانين آيين‌دوشونجه‌‌لي دب‌لرينين بير سيرالاري بو گونده ياشايير، بعضي دب‌لري ايسه ياديرقانيب‌دير. ياديرقانميش دب‌‌لرين ياديرقاماق ندني آذربايجان ميللتي‌نين ياشام طرزلرينين چؤنمه‌سي دير. بو دؤنم‌لر زاماني آذربايجان دوشونجه‌لي کيمسه‌لرين باسقي آلتيندا اولماسي، قورويوب ساخلايان دوولت يئرينه، پوزوب داغيلدان اؤزگه‌لشميش دوولتين اولماسي، آذربايجان ميللتينين اولان وارليق‌لارين چوخونو گؤزلردن ايتيره بيلدي. اونونلا بيرگه دونيادا اولان ايله‌تيشيم آراج‌لارينين ايره‌لي‌له‌مه‌سينده اوچونجو دونيا آدلانان اؤلکه‌لرين ده‌يرلريني ده‌ييشديريب، اؤز دونيا گؤروش‌لرينه اؤزگه‌لشديردي‌لر. بيزه گلديک‌ده اوچونجو دونيادا بئله يئريميز اولمادي. بو اوزدن بير اوچونجو دونيا‌لي ميللت کيمي ده اؤزوموزه يييه‌له‌نه بيلمه‌ديک. ناصير منظوري سونايي يازماسايدي، بلکه مين‌ايل‌لرده يارانان آيين‌دوشونجه‌ميزين تمل‌لريندن بيري اولان سونايي ايندي‌يه دک ايتيرميشديک. 

  بيزيم ياشدا اولان‌لارين چوخو دب‌لرله اويون‌لاري گؤرمويوب‌لر. بيزدن قاباقکي نسلين آدام‌لاري گؤرسه‌لر ده، اؤنمسه‌مه‌ييب‌لر (بير دب کيمي باخيب يانيندان کئچيب‌لر). اؤزوموزه ايناميميزي ايتيرديکدن سونرا دونيا گؤروشلو دوشونجه‌لري بير قيراغا بوراخيب، باشقالارينين دونيا گؤروش‌لرينين يانسيجي‌دي‌سي اولموشوق.

  سون ايل‌لرده بيزيم يئرلرده والنتاين گونو آدلانان بير سئوگي‌لي‌لر گونو دونيانين هر يئرينه تاي، بوردا دا گنج‌لرين طرفيندن قوتلانير. “سوناي” لا والنتاين سئوگي‌ده اورتاق اولدوق‌لارينا گؤره نظره گلير بير-بيرلرينين يئرينه اوتورا بيلرلر. داها دوغروسو “سوناي” دونيالاشميش والنتاينين يئرينه اوتورماق قابليتينده دير. بو ايش آذربايجاندا اوتورا بيلسه ده باشقا يئرلرده اوتورا بيلمه‌يه‌جک. عئيني حالدا آذربايجاندا اوتورماغينا بير دوولتين يارديمي گره‌کير.

   اوخشار اولاي‌لاري سرگي‌لمک اوچون بيربيرلريندن فايدالانمالي‌ييق. آنجاق بيريني بيرينين يئرينه قويماق تپگي يارادار. والنتاين گونون ياخين‌ ايل‌لرده بورالاردا ياييلماغينا باخماياراق اؤزونه اؤزل يئر آچيب. دونيالاشميش بير اولايا چئوريليب. سونايي دونيالاشديران، بو قابليتيندن باشقا بير قابليتي ده وار دير. او دا تيکرارلانان ابدي دوغا ياپي‌لي بير سئوگي دير. ابدي بير سئوگي‌ده سئوگي‌لي‌لر هئچ زامان بيربيرلرينه يئتيشمه‌ييب سئوگي هئچ زامان اؤلمز. ابدي‌له‌شيب، هر زامان ياشار. “گون” ايله “آي”  کيمي. اونلارين آراسيندا اولان سئوگي بيتيرسه بيز تانيديغيميز ياشام، بيتر. بيز سونايي والنتاينين يئرينه يوخ بلکه سونايي بير ابدي و تيکرالانان سئوگي گونو کيمي دونيالاشديرمالي‌ييق.

بو یازی، “آذربایجان گونشی” درگی-سینده یاییملانیبدی. 

                                                                                        عباس نعيمي، تئهران، 15/6/1390

 اوشاقلیقدا کیمین، منه آد قویدوغون، بیر ایکی دؤنه آنام گیلدن سوروشموشام. آنجاق، دوغرو دوزگون یادیمدا قالماییب. نسیللر دَییشدیکجه قویولان آدلار دا دَییشیلیرلر. بیر سیرا آدلار، گئچمیشده قالیرلار، بیر سیرا آدلار، آدلارین اؤنونه داشینیرلار. گئچمیش نسیلین اوشاقلاری چوخ اولدوغو اوچون، اؤنلرینه گلن آدی قویوردولار. قوهومدا، بیر آدی نئچه آدامدا گؤرمک اولور.

    بو گون، آذربایجانلیلارین ایچینده، ائولنمک یاشی اوتوزدان یوخاری-یا قالخیبدیر. اونونلا بیرگه تک اوشاقلیق دا، توپلومون ایچینده چوخ سئویلیر. بو اوزدن ده، توپلوم گئتدیکجه قوجالیر. بو ندنلره گؤره، سون ایللر ائولیلیکدن یانا اولوب، چوخ اوشاق سئون بیرینه چئوریلمیشم. بو چئوریلمه-یه آتا-بابالاریمیزین بیر یاخشی سؤزو وار؛ دالدان آتیلان داش، توپوغا ده-یر. ائولیلیکدن یانا اولدوغوما باخمایاراق، ائولنمه-ییم اوتوز یاشدان سونرا اولدو. ائولیلیک، ایکی کسدن اولوشدوغونا گؤره،  نئچه اوشاقلیق قالسین قیراقدا، بیر اوشاغین گلمه-یی بئله نئچه ایل چکیر! 

   سونوندا بیز ده آتا آنا اولا بیله-جکدیک. اوشاغین، آدی-بسی گلن گوندن، اونا نه آد قویاجاغیمیزین اوستونده دانیشیقلار گئدیردی. اوغلانلیغی ایله قیزلیغی بللی اولمایانا دک، قیز اوغلان آدلاردان بیر نئچه آدین اوستونده قرارا گلمیشدیک، آتاسی ایله آناسی اولاراق!  یولدا، اولانین قیز اولدوغو بللی اولاندان سونرا، قیز آدلاری، هردن بیر، اؤنوموزه سیرالانیردی. اؤنجه-دن بیر آدین اوستونده اورتاق یئره گلمیشدیک ساییلا بیلردی. آنجاق، یان-یؤوره ائشیدندن سونرا، منیم قراریمی ده-ییشدیردیلر. داها دوغروسو، ندنلرین سایدیقدا، آدی ده-ییشمه-یی خانیم ایله اورتایا قویدوم. او آدی، خانیم چوخ سئویردی. منیم اوچون ده، اویغون آد نظره گلیردی. آدین ده-ییشمه-یینه خانیمی راضیلاشدیرماقلا، یئنی آد سئچمه ماراتونو باشلادی. چوخ گؤزل تورکو آدلار وار ایدی. چوخ قویولان آدلاری ایسته-میردیک(بو ایستکده منیم پاییم چوخ دیر ساییلا بیلر!) اوشاغا قویاق، بیر-ایکی یاخشی آد قالیردی، اونلاری دا، یاخینلاردان اوشاقلاری اوچون قویموشدولار.  

  بیزه، یان-یؤوره ده اولان، یاخین-اوزاق کیمسه-لر، اوشاقلارینا آد  قویماق اوچون باش ووراردیلار. بیزیم ده الیمیزده، هر زامان  بیر بؤللو آد اولاردی. آدلار اوچون، یوروملاریمیز  بئله وار ایدی. اؤزوموزه گلدیکده،  آد سئچمه-ییمیز چتینلشدی. اوشاغین دوغوم واختی یاخینلاشدیقجا، بیر-ایکی آدین اوستونده دایانمیشدیک. سیجیللی آلماق اوچون، قویولا بیلن آدلارین لیسته-سی بیر دوشرگه-ده وار ایدی. سئچدیییمیز آدلارین، هئچ بیری اوردا یوخ ایدی. بو دا، او دئمک کی؛ او آدلاری آلماق او قدر ده راحات دئییل ایدی. 

   آدلارین بیرینین اوستونده قرار وئرمیشدیک. ایکیمیزین آراسیندا کسینلشدیردیکدن سونرا، یاواش-یاواش یاخینلاریمیزی ایله اورتایا قویوردوق. هر بیر آدی بَیه-نیب بَیه-نمه-ینلر اولور. ایلک الشدیرمه-لر یاخینلاردان گلیردی. دالدا-بوجاقدا آدی قویماماق اوچون، بیر سؤزلر دانیشیلیردی. بیر دؤنه قرارا گلدیییمیز آدی دَییشدیرمیشدیک، بو آدی دا یاخشی قانیتلاری اولسایدی، دَییشدیره بیلردیک، آنجاق ساده-جه بیر بَیَنیب، بَیَنمه-مه اولدوقدا، آدی دَییشدیرمه-یی دوشونموردوک. بو اوزدن، آدا قرار وئریلمیشدی. هر بیر قونو، اورتایا قویولدقدا، ان یاخشی یاناشما، چئشتلی آچیلاردان باخانلارین، قانیتلارینین اورتایا قویدوقلاری اولور. آنجاق، الشدیریلرین هئچ بیری، اوزوموزه دئییلمه-دیینه گؤره قانیتلاردان خبریمیز اولموردو. الشدیرنلر، الشدیرمه-لریندن چکیلمیردیلر، آنجاق بیزیم قرارلی اولدوغوموزو گؤردوکده، آدی چاغیرمایا باشلادیلار.  اوشاغین قولاغینا آد سسلندیکدن سونرا، 

  اوشاغین قولاغینا آدی سسلندیکدن سونرا، اوشاغا کیملیک بلگه-سینی  آلماق اوچون، سیجیللی ایداره-سینه گئتدیم. سیجیللی وئرن یئره گئتدیکده، بیر چوخ کیشی صف چکمیشدیلر. سوخولا-سوخول ایدی، ایچه-رییه گئچمک اوچون، سونوندا من ده سوخولوب، اوشاغا سیجیللی آلماق اوچون، اؤز  سیجیللیلریمیزی دوغوم بلگه-سی ایله بیرلیکده سیجیللی مأمورونا وئردیم. آد مأمورون قولاغینا تانیش دئییل ایدی. سوروشدو آدی دفترده وار، دفتری گؤتوردو باخدی. آد یوخ ایدی. بیر دیلکچه یازیب، اورا وئردیم، یئنی آد اوچون. نه قدر واخت آپاردیغینی سوروشدوغومدا، مأمورلارین دئدیکلرینه گؤره ییرمی گون چکردی.  

   ییرمی گوندن سونرا، گئتدیکده آدا جواز گلمه-میشدی. بیر نومره وئردیلر، نئجه اولدوغونو سوروشماق اوچون. بیر نئچه گون سونرا، زنگ آچدیم. زنگ چالیردی، کیمسه گؤتورموردو. دؤنه-لرله زنگ آچدیم، دئیه-سن کیمسه یوخ ایدی. بلکه ده نومره یانلیش ایدی. بیر داها گئتدیم، بو دؤنه دئدیلر، جاواب گلمه-ییب. گرک، گئدردیم دیلکچه-نین گئتدییی یئره. اورا دا گئتدیم. الیمده اولان نومره ایله، دیلکچه-نین دالیسین توتدوم. دیلکچه-یه باخان اولمامیشدی! سیز بیلدیینیز، گؤرمزدن گلمیشدیلر دیلکچه-نی! سوروشساز عمد وار، کسینلیکله یوخ دئیه-رم. ایداره-لره ایشی دوشنلر، بئله بیر دوروملار ایله تانیش دیرلار. بیر داها دیلکچه ایسته-دی اورانین سوروملوسو. آدا بیر کومئسیوندا قرار وئره-جکدیلر. اوردا اوتوران خانیم، فارس اولدوغو اوچون، آدین نه آنلامدا اولدوغونو سوروشدو، من ده جاواب وئردیم. بئهزاد-بئهزادینین تورکجه-فارسجا سؤزلویو اوردا ایدی. اوردا نه آنلامدا اولدوغونا باخیردی. سؤزلوکده اولمایان آدلارا ایش چتین اولا بیلردی. 

    اورانین ایشله-یه-نلریندن تورک اولان، بیر آغا ایله بیر خانیم وار ایدی. آغا، منه اؤیوت وئریردی “پئشمان اولاجاغین بیر آد قویما، سونرا دَییشذیرمه-یی چتین اولار” اؤرنه-یی ده “تؤکتم” آد ایدی، گویا بیری آلمیشدی، اوشاق بؤیویندن سونرا دَییشمک ایسته-میشدی( وابال دئیه-نین بوینونا) نه آنلامدا اولدوغون دا بیلمیردی.اوردا اولان تورک خانیمین تپگی-سی ایسه بو ایدی: “من ائشیتمه-میشم!” من اوردا اولالی، کومیسیونا گئدن دیلکچه-لرین چوخو، تورکو آدلار اوچون ایدی. “آنالی”-یا جواز وئرمه-میشدیلر.   

  اونلار دا بیر نومره وئردیلر،  بئش-آلتی گون سونرا زنگ آچیب، سونوجو سوروشماق اوچون. وئریلن واختدا سوروشدوقدا، جاواب یوخ ایدی. زنگ آچدیغیمدا، ائشیتدیم “هاکان” آدی اوچون ده جواز وئرمه-ییب-لر. بیر داها، زنگ آچدیغیمدا، سونوج دئیه-سن اولوملو ایمیش کیمی ایدی. گرک، دیلکچه-نین سونوجونو دوشرگه-یه گئچردیلر. صاباحی زنگ آچدیقدا، باشقا بیر خانیمین سونوجدان خبری یوخ ایدی! ایچیم-ایچیمی یئییردی. آنجاق، تئلفونلارین گؤتورولدویو قویموردو داها آرتیق سینیرله-نم. اؤته-سی گون زنگ آچدیغیمدا، خوش خبری وئردیلر. آدی قویا بیلردیک، آنجاق بیر گون داها دؤزمه-لی ایدیک. اللی گون دوزموشودوک بیر گون ده اوستونه!  دئیه-سن آدسیزلیغی، بیزیم اوشاقلار، بیر مودت یاشامالی ایدی. بیر سیرا آدلارین، نئجه یازیلیشینا پولچوک قوشوردولار، بیر سیرالاریندا آد دفترینده اولمادیغینا.  

  سیجیللی آلماغا گئتدیییمده، هله جاواب گلمه-ییب سؤزو، یئریمده دوندوردو منی. گئدیب-گلمکدن یورولموشدوم، بیر مأمورون یوخ دئدیینه، دالی چکیلن دئییلدیم. اونا گؤره، اوردان زنگ آچدیم، وئردیم مأمور خانیما، مأمور خانیم، بیر-ایکی ده-یقه نیققیلدادیقدان سونرا، تئلفونو آلیب، دانیشدی. قاش قاباغین تورشادیب دئدی. بیزیم سیستئمه گلمه-ییب. سالیق وئردی گئدم، آشاغی قاتداکی سیجیللی وئرن باجایا. اورا گئتدیییمده، آدین سون حرفینی ترسه ووردوقلاری اوچون، جوازین وئریلمه-دیینی بیر داها وورغولادیلار. آدی، گؤردویومده یانلیشلیقلارینی دوزلدیب، دوزونو یازدیم. آدی آلا بیلرسیز جاوابینی وئردیلر. اوردا، باشقا تورکو آدلاری ایسته-ینلره دیلکچه حاضیرلانیردی. شانسی-لار گتیرسه، آلا بیله-جکدیلر. شانسیلاری گتیرمه-ییب، یاری یولدا یورولانلار، بیر داها آد سئچمه-لی اولاجاقدیلار. اؤزومه سؤز وئرمیشدیم، آدی آلانا دک دالیسین توتاجایدیم. هئچ کیمسه، بیر آتا آنانی اوشاقلارینا، آد قویماغین اؤنونو آلا بیلمز.

بونلارین هر بیری بیریانا، ایسته-دیییمیزین یئرینه یئتیریلمه-سی بو قدر چتینلیگه باخمایاراق بیر یانا! یامان دادی وار. 

Mandela-nın adı, soyçuluğa qarşı mübarizə aparan qara dərili millətlərin önündə duran Güney Afrıqa ölkəsində səsləndi.

     Mandela yoldaşları ilə birlikdə, soyçuluğun önündə, dünya dili ilə danışa biləcək biçimdə dayandılar. Güney Afriqa, başqa afriqa ölkələrinə tay, ağdərili avrupalı sömürgəçilərin işğalındaydı. o ölkədə uzun zamanlar yerləşən ağ dərililər, özlərinə ağalıq haqqını qazanmışdılar. onlara kölə olanlar qaradərili yerli insanlar idi. qaradərililəri dünya, ağdərililərin gözü ilə tanımışdı. onlardan göstərilən göstəri, geri qalmış, özlərinə belə yeyə dura bilməyib, başqalarına vəhşicə yügürən insanlar idilar. kültürləri geriyə qalmış, dilləri, hind-avrupalı dillərin tozuna yetişməyən tanıtdırılırdı. 

   qaradərililər, köləlik üçün aparılması, onları yaşadıqları fəlakətdən qurtarmaq idi. belə bir anlayışlı dünyada, ön görüşləri pozub, özlərini haqlı göstərmək olumsuz görsənirdi. uzun sürə dayanıb-dirənib haqlarını savunub, dünyanın görüşünü dəyişdirməyi başaran millətin, yol-yöntəm bilən böyük insanları olmalıdı. yaşamlarını, millətlərinə sunub, millətlərinin azadlığı yolda savaşan insanlar, savaşı qazandıqdan sonra millətlərinin arasında qəhrəmana çevrilirlər. millətlərinin arasında qəhrəmana çevrilən insanlar, gücü yeyələndikdən sonra, uzun zaman gücdə qaldıqları vaqt, qəhrəmandan, tərs qəhrəmana çevrilirlər. Bütün dünyanın qəhrəmanına çevrilmək üçün, insanlığa qazandıqları gərəkir. Mandella ölkədə gücü ələ gətirdikdən sonra, ağdərililərə basqı işlətməyib, yerinə barışı gətirdi.dünya ilə güclərin geçici olduğuna inanaraq, adını insanlıq dəftərinin başına yazdırdı.

   Apardığı savaşda, təkcə özlərini savundu. iş başına geçdiyində, ədalətsizliyə qarşı savaşı yadından çıxarmadı. hansı düşüncə sisteminə bağlı olduğunu, önəmli görməyib, milləti üçün savaşaraq, sağçılığı savunmadı. dünyanın ərbablarıla savaşdığı üçün də, solçuluqdan yana olmadı. 

  o bu gün dünyasın dəyişmək üzrədir. təkcə insanlığı yaşamağı ilə əbədiləşdi. təkcə düşünüb, düşündüklərini danışmadı. o düşündüklərini yaşadı.  

سئوگیدن، هر گون یازیلیر. دونن بیری سیخیلان کیمی ایدی،

سوروشدوم؛ “نَییندی؟

– “هئچ دئدی”

او دیری باش بیری ایدی. هلم-هلم ایچریسین ائشییه تؤکمزدی. اونون هئچ دئمه یینه باخمایاراق، حالیندان نئجه اولدوغو بللی ایدی.

دئدیم؛ “دای گولمورسن، دولاشمیرسان، باش-باشا قویمورسان؟!” ایستیردیم سؤزون باشین آچا. اونو بو گونه سالان اولای اولموشدو! نه اولدوغو منی ماراقلاندیریردی. نییارانچیلیغیم ایله مارقلانماغیم، الیمدن گلسه، الیندن توتماق ایدی. اونون اوچون ده، دئدیم: “دئمیرسن دئمه، آنجاق فیکر ائلیرسن الیمدن بیر ایش گله بیلر، دئگینن.”

دؤنموشدوم گلیردیم، دئدی: “هئچ کیمین الیندن گلن بیر ایش دئییل، اورک ایشی دیر”. دئدیینی اوندان ائشیتمزکیمی، “اورکدن دانیشارمیشسان دئمه لی! اورَیه اینانیرسان آخی، هاردا قالسین دانیشماغینا؟”

گولدو. “اولا بیلر، هئچ کیم ایله اورک آلیش وئریشیم اولمایا، آما منیم ده بیر اورَییم اولدوغونو یاددان چیخارما” کدرله-گولوش اوزونده بیرلَشرکرن دئییردی. بوندان آرتیق ایستَمیردیم ائشیدم. گؤیول قونوسوندان باشیم چیخمادیغی اوچون، یالنیش یؤنلندیرمَییم دئیه، سؤزون دالیسین توتمادان، دئدیم؛ “ایشیم وار” اوتاغیما دؤندیم.

اوتاغیما یئتیرمه میشدیم، منه سسلندی، “سؤزون باشین آچدین، سونونا دک، قولاغ آسمالیسان!”.

دئدیم؛ “دوشوندوم اؤزل قونو اولدوغو اوچون ایلگیلنمه-ییمی بلکه ایستَمه-دین!”. دوزون سوروشسانیز، بئله بیر قونولاردان چوخ قورخارام. بیز بیر یول قویاریق، یولون دوز ترسینی سئچرلر. اونلار اوچون سایغیلی اولساق، اورکلرینده ساخلاییب، واقتیندا اوزه چیخارارلار. سایغیلی اولماساق، ایلگیلری باشلانمادان، ایلگیلرینی دوزلتمک اوچون سنی خرجله-یرلر. اونون اوچون ده، بو قونولارا بولاشمایانلار، قولاقلاری دینج اولار.

دئدیم؛ “سؤزلریوی ائشیدَجه-یم، آنجاق بیر سؤز وئرمه-لیسن، کیم اولدوغونو دئمَییب، نارینلیقلارینا گئچمَیه سن!”

گولدو، “قورخما اؤزوم اوچون اولسا بئله، سؤزلرین چوخونو آتلییاجایام”.

باشلامیشدی دانیشماغا: -بیلیرسن، ائولیلیگه، سئوگی-یه نئجه باخدیغیمی. یان-یؤورَمیزده بیر چوخ سئوگیلَنن-لر واردیر، وار ایدی. بئله بیر سؤزلردن دانیشان-لاری هر کسدن چوخ من اله سالاردیم. منیم ده بیرلریندن خوشوم گلردی، آنجاق سئودالانمازدیم. تکجه خوشوم گلمَده قالاردی. خوشوم گلنلردن بیرینی، تئز-تئز گؤرردیم. هر گؤردویومده ده، اونلا دانیشمادان، ایلگیلنمه دن سوووشمازدیم. یاواش-یاواش بو ایلگیبنمک-لره آلیشقانلیق تاپمیشدیم. ایشلریمی اونو گؤرمک ایله دوزنله-مه-یه باشلامیشدیم. ایکی-اوچ گون گؤرمَیَنده اونا داریخاردیم. بئله ایلگیلنمه-ییم البت قارشیلیقلی ایدی. هئچ اولماسا مندن بو دویغونو یاراتمیشدی. گولنده، گولوم آچیلیردی. سسی هر موسیقیدن چوخ، منی کئفلندیریردی. اونونلا دانیشیغیمدا داورانیشیمدا، حددن آرتیق گؤزلویوردوم. ایستَمیردیم، دئدیییم سؤزلر ایله گؤردویوم ایشلرین هئچ بیرینده اونا توخونان-لار اولا. ایلیشگیمیز ایرَلیلَمیشدی. گؤروشمَدن چیخیب، تئلفونلاشمایاجان چکیلمیشدی. خوشلوغو بوردایدی، هئچ کیم ایلگیمیزدن، هئچ نه بیلمیردی. البت، ایلگیمیزدن اؤزوموز ده هئچ نه بیلمیردیک. هر ندن دانیشیردیق، تکجه دانیشمادیغیمیز قونو، ایکیمیزه گؤره ایدی. سانکی ایکیمیز ده بئله بیر دوروما راضی ایدیق. اونو گؤرنده، اورَییم اؤزونده اولموردو. اورَییم دولو ووروردو. تئز-تئز ووروردو. اللریم تیترَییردی. باخیشلاری، گؤزومده یوخ، اورَییمده اوتوروردو. هئچ کیم ایله پایلاشمیردیم. سن بیلن، سئودالانمیشدیم. سئودالانماق ایکی باشلی ایدی. آرامیزدا اولمایان تکجه شئی، جسارت ایدی. بیلمیردیم سئودا آغیللی-اوسلو داورانماغی گؤتورمز. دلی کیمی داورانمالی ایدیم. یا دا دلی کیمی داورانملی ایدیق. ایکیمیز ده آغیللی-اوسلو داورانماغی سئچمیشدیک. بئله بیر ایلیشگیمیزین باشلانماغیندان ایل یاریم گئچیردی. اؤزومو، سیناوا چَکیم دئیه، سئوگیم برکییب دئیه، ترسه داورانماغا باشلادیم. آغیر باش اولموشدوم. اورَییم ایسته-یینه باخماییب، گؤروشلریمیزی هفته-یه چاتدیرمیشدیم. تئلفونلارینا دا آغیر جاواب وئریردیم. آرامیزدا سئوگیلنمک قونوسو آچیلمادیغی اوچون، نییه بئله داورانمادیغیمی دا سوروشانمیردی. گئتدیکجه گؤروشلریمیزین آراسی چوخالمیشدی. ایکی هفته-دن بیر یولا چاتمیشدی. اورَییمین دویونتوسو قالیردی. گؤروشنده، بیر-بیریمیزه سؤز سالیردیق. سؤز سالمالار، باخیشلاریمیزین ائتگیسینی آلمیشدی. گؤیوللار قونشو یؤنلره اوچوردو. قونشودا ایشین بیلن بیر قوشباز، گؤیوللری لای-لایا بیلردی. قونشولار لای-لایانمادیلار. آنجاق سئوگیمیز اوچوب گئتمیشدی. سؤزون قیساسی، سئوگی قوشا بنزر، لایلارسان قونار، دنَین سویون وئرمَسن، اوچوب گئدر.
سؤزلری قورتولموشدو. آجی گولوردو. من ده هوروت-هوروت باخیردیم. دونیادان دانیشاندا آغیللی باشلی اولماغی وورغولایاردیق. اورکدن دانیشماغا سؤزوموز یوخ ایدی. دانیشب-قورتولوب اوتورموشدو. “من تانیدیغیم بیری ایدی گؤرَسن سئودالاندیغی قیز؟!” اؤز-اؤزومه دوشونوردوم. ایش یئریمیزده اولان قیزلاری بیر-بیر خاطیریمدن گئچیردیم. اونا یاراشدیرانمادیم بیرینی. ایش یئریمیزدن قیراقدا اورتاق تانیدیغیمیز قیزلار یوخ ایدی. ندن او قیزی آختاردیغیمی دا بیلمیردیم. ایش-بیرلرین بیری خبر گتیردی، “دئییرلر زاهیدان طرفینده بیر زلزله اولوب 5/7 ریشتئرده”.

باش داشیم یازیلدی گل

          بوستانیم پوزولدی گل

             نیسگیللی شعیرلریمدن

                       مرمره قازیلدی گل . 

   اوستاد شیبانی-نی بایاتی-لاری ایله تانیییریق. او بایاتیلارینی اوخویاندا، دیلینین دورولوغو، آخارلیغی، اورَیینین صافلیغی بایاتیلاری ایله بیرلیکده ائشیدنلره چاتدیریلیر. اوستاد شیبانی تانینمیش بایاتی اوستادی ایدی. اوستاد، تکجه آذربایجانلیلار ایچینده یوخ، بلکه فارسلارین ایچینده ده تانینیردی. دؤنه-لرله شاعیرلر ییغینجاغیندا تکجه تورکو شئعر اوخویان شاعیر اولاراق چیخیش ائله-میشدی. یوخاریدا سایدیغیم اؤزللیک-لره باخمایاراق اؤلن چاغیندا، قبیر اوستونه یولا سالماغا گئدنلر چوخ آز ایمیش. گئدیب گلنلر، گیلئلی ایدی-لر، چوخ آز آدامین قبیر اوستونده اولدوغونا گؤره. مَچیت-ده اوتوراندا دا گلن آز ایمیش. 

   دونن اندیشه نو یایین ائویندَیدیم، اورانین تئلفونو چالدی. فرزانه بَیین دانیشدیغیندان، تئلفون دالیندا اولان کیمسه-نین، اوستا شیبانی-نین خانیمی اولدوغونو باشا دوشدوم. یوسوف بَی، اوشاقلارین اورا گلدیکده، اوستادی خاطیرلادیقلارینا، اوستاد شیبانی-نین خانیمینا چاتدیریردی! آلینان، اوستاد شیبانی گیله باش ووران، خاطیرلایان آز ایمیش. اوستادین خانیمی، اوستادین قیرخ مراسیمی-نین واقتینی تانیش-لارا بیلیندیرمک ایسته-ییردی. قیرخ تؤرَنی جوما آخشامی آیین 22-سینده، تئهرانین فاطیمی مئیدانیندا اولان نور مَچیدینده ساعات 4(16)-دن 5.5(17.5) دک قورولاجاق دیر.  

  ذئهنیمه گلن بو ایدی، یوسوف بَیه چاتدیردی، یوسوف بَی ایسه اورا گلن-لره چادیرسین، یاییلماق ایمکانی چوخ محدود دیر. بیلن-لرین ده ایچینده ایشی اولانلار اولوب، مراسیمه گئدنلرین سایی ایستر-ایستَمز آز اولاجاق دیر. گئری-یه قالان حاقلی بیر گیلئیلی-لیک اولاجاق دیر. البت گیلئیلی-لیک اومولان یئردن یارانار! 

  بو مسئله بئینیمده دولانیردی. اوستادین یاس مراسیمیندن، اؤزوندن یازماق اوچون اینتئرنئت-ده فیرلاندیم. الیمی توتان آشاغیدا گتیردیگیم لینک-لر اولدو. قالانی-نی اؤزونو دوشونون! 

http://ehsanshokr.blogfa.com/post/175 

http://www.rezahamraz.com/fa/index.php?

option=com_content&task=view&id=249&Itemid=53

http://www.iricap.com/magentry.asp?id=8343

http://www.ensani.ir/fa/109137/profile.aspx

اویره نمیشم ائل درسین

ائل قایداسین ائل دردین

ائل اکیب بیز درمیشیک

بیزده اکک ائل درسین

 ایلین سونودور. هاوالارین ایلیملی چاغیندا، خبر وئرمه دن قیزیب. قیش قوشونو قیریلیب، قالیب نئچه ایل بوندان قاباقدا. دونداریجی سویوغو جانلارا یئرلشدیرمَیینجه، یئرین ده سویوغون آلیب. کاش سویوغون آلایدی، سویون دا آلیب. سویونو بوغلاندیرمادان آلیب. قورخوردو بوغلار گؤیه قالخدیقدا سویوق هاوایا چاتان کیمی دایانا. باهار گلیر، یاز گلیر، ائللره خبر وئرین! قیش سیز باهار جانا یاتمیر. دئییر یاتیر یاتسین یاتمیر یاتماسین، من گلیرم. ایستمک زورونداسیز، دئییرسیز ایستَمیریک، او یول او دا سیز! یولچولوقدان نییاران اولمایین، اوچاقلا بیر گونه، قیشا قاییدا بیلرسیز. قیشی سئومیرسیز پاییزا قاییدین. دونیا سیز ائشیتدییینیز دونیا دگیل. گؤردویونوز دونیا دیر. بیر گونده اوچوب هر یئره گئده بیلرسیز، البت بیر آز-ماز مایا ایستر. مایانیز یوخسا، مینین خیاللارا، گئدین ایستَدیگینیز یئره. بونون مایاسی بئینیزدن دیر. 

  ایندیکی دونیا، گؤردویوموز کیمی دیر. دونیانین ایندی کیمی یاشاماغیمیز گرَکیر. بوگونو بوگون، صاباحی صاباح. آللاها شوکور، بوگونکو دونیادا هر نه یازیلیر. گئچمیشده ده یازیلیرمیش، بیز گؤرموردوک، قیامته ساخلانیلیردی. آما بو گون هر نه یازیلیر. سسی ده یازماق اولور. یازیلان یازیلاری اوخوماغا، نوحون دا عؤمرو یئتمز. یازیدان دانیشماغیم، یازماق اوچون دگیل ایدی بو دؤنه! یازیلانلاری گؤردویوموزده، گیزلی سئوگیلر اورتایا چیخیر. سئودالانماق، هر کس اوچون اولور، یوخسا مایالیلار اوچون، بیلمیرم. 

  گونله آی، ایلده ایکی یول سئودالانا بیلرلر. آنجاق یاز سئودالانماسیندا، بولوتلار گؤیده سئودالانماغی دایاندیرارلار. اولا بیلسین، یئرین یازا بویلو اولدوغوندان یارانان بولوت، سئودالانماغی دایاندیریرلار. یئرین نه یه سئودالانماغینی هئچ کیم بیلمیر. بلکه نه یه سئودالاندیغینی اؤیرنسَیدیلر، بویلانماغا یول وئرمزدیلر! گونله آی کیمی هر ایل دولانمالیدیلار. آما دئییرلر سئودالانان بیری، سئوداسی اورتایا چیخیب، سئوداسینا چاتمایانلار، قوجالمیرلار. بارلانمیرلار، دوغمورلار، آلاولانیب، یانیب، قابیق سالیرلار. سئودالارینا یاشایانلار، سئودالارین ساخلاماق ایستَییرلرسه ابدیلَشمک زوروندادیرلار

  توپلومون اولوشماغی، زامان سورَلی بیر اولوشوم دیر. بو اولوشومدا هر بیر توپلوم، اؤز ایچینده اؤزونه اؤزل توپلومسال دَیَرلری یارادیب، بئجردیر. توپلوملارین بیر-بیریله توققوشماسیندان، توپلوم آراسی آلیش-وئریشلر اولوب، بیر بؤلگه ده یاشایان توپلوملارین آراسیندا اورتاق دبلر، یارانیر. بو آلیش-وئریش آشاماسی چوخ گئچمیشلره قاییداندا، ایلک اؤنجه هانسی توپلومدا یارانماغی، چتین اولور. 

  ایندیکی رسمی آدلانمیش ائییتیم  قوروملاری یارانمادان، توپلوملارین ایچینده قورولان، ائییتیم قوروملاری، اؤز ایچینده دوغاناق بیچیمده، توپلومسال دَیَرلری، نسیلدن نسیله داشی_ییردی. یئنی آدلانان آشامادا، نسیلدن-نسیله داشیما طرزی دَییشیلیب، توپلومون اؤز ایچینده یارانان قوروملارین یئرینه، دوولت الیله یارانان قوروملار، دَیَرلرین داشیماغینی اوسته لندیلر. بو اوسته لنمک، دوولت الیله اولدوغو اوچون، دوولتلرین باشیندا دوران آداملارین اؤلچولری دَیَرلر دَیَرلندیریلیب، داشینیب، داشینمادیغینا قرار وئریلدی. بئله بیر یاناشمادا، مین ایللر سورَسینده یارانان توپلومون ائتگیسی نئچه اون ایلین ایچینده ائتگیسیزلندی. توپلومون توپلومسال ائتگیسیزلیگینین یئرینه، یئنی یارانمیش، دئنه نیلمه میش، ائییتیم قوروملاری دولدورا بیلمه ییب، باشقا توپلوملارین دئندیکلرینی، تَمل توتاراق، چئشیتلی توپلوملاردا، توپلوملارین فرقلیکلرینه باخمایاراق یئرلشدیرمه یه چالیشدیلار. 

  یئرلشدیرمه لر، یاخشی سونوج وئرمه دیگینده، اویغونلاشدیرماغا چالیشدیلار. اویغونلاشدیرمالار، یئرلشدیرمه لرین، سونوجونون دوغرولتوسوندا ایرَلیله دی. گونلر، ایللر گئچدیکجه، توپلومون اؤز دَیرلرینین ایزلری سیلینمه یه باشلادی. یئریندن قوپموش توپلوم سیستئمی، بیر داها یئرینده اوتورا بیلمَدی. هر کس، هانسی گؤروش آچیسیندان باخدیغینا باخمایاراق، توپلومدا اولان ایلگیلرین، دَیَرلرین یئرینده اولمادیغیندان اینجیلیکلرینی بیلدیردیلر. بو اینجیکلیگه نَدن آختاردیقدا، باشقا گؤروش آچیلاری ندن گؤروب، سوچلاماغا باشلادیلار. یئریندن اوینامیش، توپلوم قورومو، یئرینده اوتورمادیغی سورَجده، بیز-بیز اولموش بیر یئرده اوتورماغا بنَزَییر، اوتورمادان، اوتورماق اوچون سونا چاتمایان یئنی بیر یئر آختاریر. 

اوشاقلیقدان یادیمدان قالان، اؤلوم، نازلار عمی قیزی چاغیردیغیم، عمیمین خانیمینین اؤلومودو. اونون یاس مجلیسینه گئتمه میشدیم، آما یاس حاضیرلیقلاری بیزیم ائوده گئتمیشدی. جووانازن ایدی دئدیکلره گؤره! من ده گؤرموشدوم. او زامان هئچ بیر باخیشیم یوخودو اؤلومه. اویون کیمی بیر زاد گلیردی نظریمه(قوناق-باجی اوینونونا قبیر اوستونه گئتمک آرتیریلیردی!). ایلک یاخیندان گؤردویوم اؤلو، آتامین آتاسینین اؤلوسودو. بیز شهردن، کنده یئتیرَنه، بابامین اؤلوسونو اوزالتمیشدیلار، تاختانین اوستونه یویوردولار. بیز یئتیشن کیمی، بؤیوک آنام آتاما اوز توتاراق باشلامیشدی، اوخشاییب، ساچلارین یولوب، آغلاماغا (گئچن ایل اونون اؤلومون ده یاخین گؤرنمه دیم!). بابا دئیردیک، بیز نوه لر اونا، آتام گیل عموغلانلارینین دیلیله عمی، دئیردیلر, باباما. بابامی، چوخ-چوخ ایستردیم، کنده گئتدیکده یانیندان آیریلمازدیم(ناماز باشیندا دا یانیندا فیرلاناردیم، تکجه کؤشنه گئتدیکده، یانیندا اولمازدیم. سویوق گونلرین، گون چیخان گونلرینده، کؤرَیینی گونه وئردیگی آنلار، من ده اونلا یان-یانا اوتوروب گونه وئرردیم آغلیمجا کورَییمی).  یادیمدا قالان اوچونجو اؤلو، آنامین آناسینین اؤلومودو. اونا آبا ننه دئیردیم. آباننه دئدیگیم، شهردَکی قونشو اوشاقلارینا آنایین گلیب، آغیزلارینین ازبرینه چئوریلردی. قوجالیب، بئلی قاتلانمیشدی. الینی بئلینه ووروب گلردی بیزه. اؤلمَمیشدن اوچ گون قاباق، اونا قارداشیمین اولدوغونون موشتولوغونو آپارمیشدیم. اونون یانینا یئتیشنده، داییم گیلین دال اوتاقلاریندا بیر دؤشک اوستونده اوزانمیشدی. خالالاریمدان دا بیر-ایکی سی یانیندایدیلار.  

اوخولا گئتدیییمیزده اؤلونو کیتابلاردا اوخوماغا باشلامیشدیم. اینسان بیر گون گلیب، بیر گون گئده جک. دینی کیتابلار، اؤلومدن یوخودان یازیردیلار. اوشاقلیق، گنجلیک تَکَرینه دوشدویوموزدن، هر نه یی تئز-تئز ائشیدیب، یاددان چیخاریردیق. اؤنوموزده اوزون بیر یول واریدی. یولون نه اولدوغونو، بیلمیردیک. دونیا گؤروشوموز، یوخودو. جنگ اولدوغوندان دولایی، گون یوخودو شهید خبری گلمییه. گنج اوغلانلارین اؤلومه قوجاق آچمالاری، قوجا یاشلیلارلا، اورتا یاشلیلاری اوتاندیریردی. شهیدلر اؤلومدن قورخمویوب، اؤلومه جان دئییردیلر. آنجاق شهیدلری قویلادیقدا هر کس آغلاییردی، قره پالتار گئییب، ساققال ساخلاییردیلار! باشا دؤیوب، آغلاماق، عاشورا ایله تاسوعادا دا جانلانیردی. 

اؤلوم، چئورَمیزده دولانماغینا باخمایارق، هله گؤرنمیردیم. اؤلوم دئیه سن تاس آتیردی. هر آن بیرینی توتوردو. اوخول ایللرینی بیتیرمه ده، جان یولداشیم اولان خالا اوغلومون اؤلوم خبری، منی آغلادا بیلمیشدی. نئچه گونلر اؤزومه گَلَنمیردیم. ایلک گونلر، اولمادیغینا اینانانمیردیم، سونرالار خاطیرَلر گزیردی منله. خالا اوغلونو اؤلومو، اؤلومونون نه اولدوغونو بیر آز آچمیشدی منیم اوچون. او ایل، اوخول بیریم، احد سرخابی، آدیندا یاراشیقلی یولداشیمیز، اؤزونو اؤلدورموشدو، بیزیم اوخولدا او، هر کسدن فرقلی بیریدی! 

یبلیم یوردونا گئدیب، ائویمیزدن اوزاقلاشیب، باشقا یئرلرده اولدوغوم، یاتاقلاردا گئدن دوشونجه دارتیشمالاری، فیکیرلشدیرمه یه یؤنلندیریردی اینسانی. اؤلوم آنلامینی، گئت-گئده بؤیویوردو. بعضی گونلر، بوتون آنلاملارین یئرین توتوردو. دینلرله، اوسطوره لر، بیر-بیر اوخونوردو، بو آنلامی چؤزمک اوچون. هئچ بیری چؤزنمیردی، منیم اوچون اؤلوم آنلامینی. اؤلومون آنلامی چؤزولمک یئرینه، ایچریدن داغیدیردی منی. گئجه-گوندوزومون قاریشمیشدی. هئچ زامان تک قالانمیردیم. بیلیم یوردون سون ایللرینده چؤزولمه یه باشلامیشدی. هر نه دوزَنه گیریردی. 

اؤلوم حاق ایدی. چوخلاری اؤنجه دن دئییردیلر، اینانمیردیم. آما ایندی اینانمیشدیم، اؤلومون حاق اولدوغونا. اونون یانیندا یاشادیغیمیز سورَجده یاشاماغیمیزین دا حاق اولدوغونا اینانمیشدیم. اونون اوچون ده، اؤلومله یاشاییشی، بیر شئیین ایکی اوزو اولدوغونو، دوشونوردوم. اؤلومو، اؤلوم تکین، یاشاییشی دا یاشاییش تکین گؤرمه لیدیم. 

یاشاماق اوچون زامانیمیزین، نه قدر اولدوغونو بیلمیرم، بیلدیگیم، بیر گون سونا چاتماغی دیر. اونون اوچون، زامانی یاخشی دَیرلندیرمک گرکیر.  یوخسا اؤلوم، وار. تکجه قالیب، نه زامان قاپیمیزی چالا. دونیادا سئودییمیز، هر کیمی الیمیزدن آلا بیلمک سهل دیر، دونیانین اؤزون ده الیمیزدن آلان دیر. اؤلوم دونیانی الیمیزدن آلدیغی آن، حئییفسنمه دن قویوب گئتمَلیییک. اونون اوچون آرزیلاریمیز گلدیکده، دوغرولتماغینا، چوخ تئز آددیم آتمالییق.

قوللوقچولوق کئچمیشلردن بیر ایش اولاراق قالیر. قوللوقچولار، باشقالاری اوچون ایشلَمک قارشیلیغیندا پول قازانیب، گونلرین کئچیردرلر. قوللوقچولوق، زامان سورَسینده ایشدن جالانیب دوشونجَیه. دوشونجه قوللوقچولاری، ایش قوللوقچولاریلا، اؤزلری اوچون بیر شئی قازانیب-قازانمادیق باخیمیندان فرقلری واردیر. دوشونجه قوللوقچولاری، خیدمتلرینده اولان دوشونجه اؤز میللتلرینین چیخارلاری اوغروندا اولان دوشونجه یئیه لری اولدوغو واقتلار، اؤزلرینین ده چیخارلارینین دوغرولتوسوندا آددیم آتیرلار. 

  اؤز چیخارلاری، قوللوقچولوق ائتدیکلری کیمسَلرین دوغرولتوسوندا اولمایانلار، آددیم آتدیقجا باتیرلار. گؤتوردوکلری آتدیملار، اونلارین چیخارلارینی توشلایان اربابلارینین آماجلارینا چاتماق اوچون یئرلری هامارلاییر. آتدیم آتانلار، آتدیقلاری آتدیملاری، اؤزلرینین امکلری دیر دئیه، آتدیملارین دوز اولوب-اولمادیغینا باخمایاراق ساوونورلار. ساووندوقلارینی بوتون میللتین چیخارلارینین قارشیسیندا اولدوغونو دوشونَنلر، بئله بیر آددیملارین اؤنلَمک ایستَیَنده، میللتی ساوونانلار ایدیعاسیندا اولانلارین آراسیندا توققوشما یارانیر. توققوشما اوزانلادیقدا، بو توققوشما، ایکی گوجه یئیَلَنن قوروپون آراسیندا اولان توققوشما دیر کیمی سؤزلر، مئیداندا اولان هر بیر دوشونجه یئیه سینه ایمکان یارادار. قوللوقچولار،بئله بیر دوروم یاراتدیقدا، قوللوقچولوقلارینی تام یئرینه یئتیریرلر.

   قوللوقچولوغون نئچه یوز ایل اؤنجه دن یارانیب، ایندی اوزه چیخان فورمو، عئلمی دون گئیمیش، هر کسین طرفیندن بَیَنیلمیش قوللوقچولوق دیر. بو قوللوقچولوقدا، ایلک اولارق، بیر سیرا ایلکه لر، عئلمی ایلکه دیرلر دئیه، عئلم اوجاقلاریندا یارانیب، سونرا هر نه اونلارلا اؤلچولور. یارانان اؤلچوده اولمایان، بیلگیلر یانلیش دیر دئیه، تکجه اربابلارین یوخ، بوتون دونیادا بیلگین آدلانان کیمسه لرین طرفیندن قیراغا قویولورلار. بئله بیر قوللوقچولوغون ایکی-اوچ یوز سورندن سونرا، تملده ایکی قولا بؤلونور. بیرینجی سی، تمل بیلیم آدلانان فیزیک، شیمی، ریاضی کیمی بیلیملرده یارانیر. بو بیلیملر، دونیادا اولان گلیشمَلره ندن اولوب دیر. بو بیلیملرین آنا چیزگیلرینی، هر ندن قیراقدا، بئله بیر بیلیملر اوستونده ایشلَمک ایمکانی یارانان اوجاقلاردا چیزیلیر. بو چیزگی، بوتون اینسانلارین چیخارلارینین دوغرولتوسوندا اولدوغو اوچون، هر کسه فایدالی اولا بیلیر.  

آنجاق، بیلیم آدلانیب، دوشونجه طرزی، باخیش طرزی اولانلارا گلدیکده، هر نه فرقله نیلیر. بوردا اولان گؤروشلر، گؤروشلری اورتایا قویان، کیمسَلرین دیغدیغالارینین دوغرولتوسوندا اولوغو اوچون، قوللوقچو دوروموندا اولان بیلیم آداملارینین، میللی چیخارلارینین دوغرولتوسوندا اولمادیغی واقتلار، بیلیم آداملاری، گؤروش یئیَلرینین چیخارلارینی اؤز یئرلرینه داشییب، ساوونورلار. بو اوزدن، اؤزلرینکی اولان هر بیر وارلیق، یئنی یارانمیش بیلیم اوجاقلارینین چیخارلارینین دوغرولتوسوندا اولمادیغی واقتلار، بیلیم دیشیندا اولدوغو قاخینجا اوغراییب، کیچیلدیلیب، باشینا تاپتالانیر. بو تاپتالانما، دونیادا اولان دوشونجَلری، بیلیم اوجاقلارینین گؤروشلرینین دوغرولتوسوندا چاتدیغی واقتا جان اوزانیر. بیلیم آدیلا تانینان قوللوقچولارا، میللتلرینین چیخارلارینی، بیلیم اوجاقلارینین چیخارلارینا یاخینلاتدیقلاری اوچون پای وئریلیر. پای آلان، قوللوقچولار، دونیا سَویه سینه، هئچ بیر واقت یئتیمیرلر.