"تورکو" آذربایجاندا میللت دانیشدیق‌لاری دیله وئردیک‌لری آددیر. بئیین‌لری اللنمه‌ین آذربایجانلی‌لاردان هانسی دیلده دانیشدیق‌لارینی سوروشساق، کسین‌لیک‌له بیر جاوابلاری اولاجاق دیر؛ تورکو. بو دیلده دانیشان‌لاردان سوروشساق سیزه نه‌دئیرلر؛ ایکی جاوابلاری اولار یا بؤلگه‌له‌رینین آدلارینی دئیرلر، یا تورک دئیرلر. بونلاردان ائشیکده هئچ بیر نه دئییلمز.
بیر دیلی یاشاییب-دانیشان‌لار هر کسدن یاخشی هانسی دیلده دانیشدیق‌لارینی و کیم اولدوق‌لارینی بیلرلر. قیراقدان باخان‌لار ایسه، هانسی یئردن باخدیق‌لاریندان آسیلی اولاراق، ایسته‌دیک‌لری آدی باشقالارینا وئررلر.
تورکو دیلی، آذربایجاندا دونه‌نین بوگونون دیلی دگیل. اوزون زامان‌لاردان بری بو دیل بورالاردا دانیشیلیر. بو دیل تکجه دانیشیلمیر، بلکه اؤز کیملی‌ییینی هر نه‌یه وئریب‌دیر. تورپاق، سو، چای، داغ، دره، تپه، گؤل، دریا، اوروش، یئر، آغاج، طایفا، یایلاق، قیشلاق، دب‌لر، توی، بایرام، یاس، گون‌لرین آدلاری و سایا گلمه‌ین هر نه واردیر بو دیلدن پایینی آلیب‌دیر. آذربایجان تکجه تورکونون یاشاندیغی یئر یوخ، یارانیب-یاشاتدیغی یئردیر.
کئچمیشده، بؤلگه چوخلو هجمه‌لرله اوزله‌شیب. هجمه‌لرین اوزله‌شمه‌سینه باخمایاراق، دیل دیل‌لیغینی یاشاییب. دین‌لر ده‌ییشیلیب، دیلده یاشایان، میللی وارلیق‌لار یئنی دین‌لرله اویغونلاشیب. دیلین ییـیه‌سی میللتین بوتونلویو اولوب. دیل یازیلیب-یازیلمادیغینا باخمایاراق، اؤز اوستوره‌سینی یارادیب. اوستوره‌لر تکجه ناغیل کیمی یوخ، بیر آیین‌دوشونجه‌کیمی(اوستوره‌وی دوشونجه) تورک‌لرین یاشاییش‌لارینا یانسا‌ییب.
بو دیل، آباجی(الیفبا)-سینین ده‌ییشیلدیـیینه باخمایاراق، داغ‌لارا، داش‌لارا یازیلیب. بلکه ده بو دیلین طالئعیندن بوتون یازی فورمالاریندا یازیلیب، دونیایا یاییلماق وارایمیش. هئچ بیر دیل تاریخ بویو بو قدر الیفبا ده‌ییشمه‌ییب‌دیر. یازیلان بلگه‌لر ایتیب، آرادان گؤتورولسه‌لر ده، تورکو-نون آغیز لوحه‌لری دیلین دونوندا بو گونه گلیب چاتیب. تورکو، تکجه دربار(شاه‌لارین سارای‌لارینین) دیلی اولمویوب، بلکه خالقین دیلی اولوب. خالقین دیلی اولدوغو اوچون، حاکیم دیل اولوب.
دیل آذربایجانین بوتونلویونده بیر جور ایشله‌نیب. آرادا سؤزجوک‌لرین آز-چوخ ایشلندیـیی اولا بیلر، آنجاق آذربایجانین باشا-باشیندا یارانان دیل، بیر دیل اولوب‌دیر. همدانین کندلرینده دئییلن دئییم، اوخونان سؤزلر، قوشما‌لار، آرازین قیراغیندا دئییلن‌لرله بیر اولوب‌دیر. تورکوـده یارانان شیفاهی رومان‌لار(ناغیل‌لار)-ین سایی یوزدن چوخدور. یازیچی اولمایان چاغ‌لار بو دیل رومانین یارادیب. یاراتدیغی کولتورو یاییب، بؤلگه‌سل‌لشدیریب.
"تورکو"-نون وارلیغی چوخلارینی اینجی‌دیب. بو دیل یئنیلمز قالاکیمی، هر بیر آخینین قارشیسیندا دایانیب. بو اوزدن تاریخ بویو هجمه‌لرله اوزله‌شیب. ایلک گؤروش‌ده، قونشولار نظره گلیرلر. قونشولار بو گون هجمه‌چی گؤرسن‌سه‌لر بئله، هجمه‌لرین قورولوب، قورغولانماسی باشقالاریندان اولوب‌دیر. بؤلگه‌ده اولان‌لارین بوتونلویو تورکودن یارارلاندیق‌لاری اوچون، بو دیلی وارلیق داغارجیغی ساییب‌لار. آنجاق بؤلگه‌دن ائشیکده اولان‌لار، بو دیلین وارلیغینی اؤزلرینه تهلوکه گؤروب، دیلی ییخماغا چالیش‌دیلار.
"تورکو"-نو ائتگی‌سیزلشدیرمک اوچون، ایلک بو دیلین آدینا یوگوردولر. تکجه دیلین آدینا یوخ، دیلدن یارانان بؤلگه آدلارینا دا یوگوردولر. یوگورمه‌لر آددیم-آددیم ایره‌لی‌له‌دی. هر ندن اؤنجه پهلوی آدلی بیر دیلی اورتایا قویدولار. پهلوی دیلیله دانیشان بیر نفر اولماسا بئله، بو دیلی یارادیب، بؤلگه‌ده تورکودن باشقا دیل‌لرین آتاسی ساندیلار. سونرا تورکو-نو آذری آدلاندیردیلار. آذری‌نی ده پهلوی‌نین بیر قولو آدلاندیردیلار. بو آدلاندیرما کسروی‌نین آدینا قورتولسا دا، ادوراد براونین ایزی آیدین گؤرونور. تکجه تورکو یوخ، بلکه آذربایجانی‌دا یوزماغا باشلادیلار. آتورپاتگان، آذرآبادگان، سرزمین آتش... یئنی آدلار اولاراق قایناق کیتاب‌لارا یازیلیب. تورکو آذری اولمادیغی اوچون یاساق‌لاندی. گؤرولن ایش‌لرین هامیسینا عئلمی دون گئی‌دیریلدی. بو سؤز تکجه یارادان‌لارینا یوخ، بلکه بوتون دونیایا یاییلدی. هر کس، "تورکو"-نو آذری اولاراق تانیدی. تورکچولوک‌له قورولموش تورکیه دوولتی بئله، "تورکو"-نو دیل گؤرنمه‌دی. اونلار "تورکو"-نو تکجه بیر تورکجه ماهنی‌نین آدی‌کیمی تانیدیلار. "تورکو"-نون دیل‌لیـییندن تورکیه‌ده تکجه سویله‌نن"تورکو"-شارکی‌سی قالمیشدی.
ساوئت‌لرده ده آذری یئرلشدیریلمیشدی. آذربایجان جومهوریت ایستیقلال آلدیقدان سونرا اؤزلری دیل‌لرینی آذری آدلاندیردیلار. دوزدور اونلار آدلاندیردیق‌لاری آذری‌له، کسروی‌نین آدلاندیردیغی آذری فرقلی ایدی. آنجاق سونوجدا "تورکو" دیل آدیندان گؤتورولموشدو.
بو گون تورکو، دونیانین قایناق‌لاریندا دیل آدی اولاراق، یئرلشمه‌سه ده، آذربایجانلی‌لارین آراسیندا دیل آدی اولاراق یاشاییر. گله‌جک‌ده بوندان دا آرتیق، هجمه‌یه معروض قالا بیلر. آخی بو دیلی ساوونان‌لارین ایچینده ده، آذری‌یه اینانان‌لار چوخدور. آذری‌یه اینانمایان‌لار بئله، تورکجه دئییرلر. آیدین‌لادیب اؤزل‌لشدیرمک اوچون آذربایجان تورکجه‌سی بو گونلر چوخ دئییلیر.
تورکونون گله‌جه‌یینه قرار وئرنمه‌دیم!!!
سون یوز ایل‌لرده، اینسان‌لارین یاشام طرزلری تپ-چووور اولدو. اسگی قوروم‌لار پوزولوب یئنی قوروم‌لار یاراندی. اسگی گوجلرین بیر چوخو داغیلیب، یئنی گوجلر یاراندی‌لار. بئیینه سیغیشمایان توولا، هر نه ده‌ییشیلدی. اسگی گوج‌لردن ده‌ییشیمی یارادان‌لار قالا بیلدی‌لر، قالان‌لار گوجسوزلندیلر. قوردوق‌لاری قوروم‌لار دارماداغین اولدولار. یاراتدیق‌لاری بیچیم‌لرین اوزونه قورغولار قورولدو.
یئنی گوجلر دونیایا یئیه‌لنمک اوچون، یئنی سؤیلم‌لر یاراتدی‌لار. یاراتدیق‌لاری سؤیلم‌لری گئنیش‌لندیریب، یایدیلار. سؤیلم‌لر اویمایان‌لاری اونو اویدوت‌دوردولار. اسگی گوجلری بوتونلوک‌له قالدیرانماسالار دا، بوتونلوک‌له قالدیرماغا ال‌لریندن گله‌نی ائله‌دیلر.
یئنی سؤیلم‌لرین ایچینده، یئنی دوولت‌چی‌لیک ایلکه اولدو. یئنی دوولت‌چیلیک‌ده حوکومت سیستئم‌لری ده‌ییشیلیب، میللت‌چی‌لیک گؤروشو هر یئری بورودو. میللت‌چی‌لیک، دیل اوستونده قورولدوغو اوچون، دوولت دیلی اولان دیل‌لر، بوداق‌لاندیلار. دونیانین یئنی گوجلری بیلگی آلان‌لاری اؤز ال‌لرینه گئچیلدیب، ایسته‌دیک‌لری گؤروش‌لری حقیقت اولاراق، هر کسه یئدیرتدیلر. یئنی حقیقت‌لری حقیقت گؤرمه‌ین‌لر، گئری قالمیش کیمی تانیت‌دیریلدیلار. یئنی حقیقت‌لردن بیری ده، دیل‌لرین بؤلونمه‌یی، دیل‌لرین بؤلونمه‌یه دایاناراق، سوی‌لارین بؤلونمک‌لری ایدی.
دیلچی‌لر، آوروپالی اولدوق‌لاری اوچون، بوتون دیل‌لری، آوروپا دیل‌لرینه یاخین-اوزاق‌لیق‌لارینا گؤره ده‌یرلندیریلدی‌لر. بو آرادا، هینده تکین اوزانمیش آوروپالی‌لار، آیاق یئری قازانماق اوچون، آوروپا دیل‌لرینین قوهوم‌لوق‌لارینی هینده قدر اوزاتدیلار. بو اوزاندیرما، آوروپالی‌لارین سیاست چیزگی‌لرینی بللندیردی.
خیردا مالیک‌لر(یئنی یارانمیش کیچیک، داوام‌سیز، کؤک‌سوز دوولت‌لر)، ارباب دوولت‌لرین(یئنی یارانمیش گوجلر؛ بو گوجلرین ایچینده کئچمیشدن قالان بیر سیرا گوجلو‌لر ده وار ایدی) چیزدیک‌لری سیاست‌لرینین یئرینه یئتیرن‌لری اولدولار. گوجلو دوولت‌لر، یالین سؤمورگه‌چی‌لیک‌دن، دوشونجه‌لرینین ایچه‌ریلشدیرن‌دن سونرا چکیلدیلر. البت بو چکیلمه، گؤیلو خوشونا اولمادی. ایستقلال ساواش‌لاری‌لا باشا چاتدی. ایستیقلال ساواش‌لارینین باشیندا، هیندلیلر دوروردولار. هیندلیلر ایکی بؤیوک یئره بؤلونوردولر. موسلمان‌لارلا، غئیر موسلمان‌لار. موسلمان‌لارین اؤزلری ایکی یئره بؤلونوردولر: اوردو دیل‌لی‌لر، بنگال دیل‌لی‌لر.
موسلمان‌لار پاکیستان دوولتینی محمدعلی جیناحین باشچی‌لیغی‌لا یاراتدی‌لار. هله ایستیقلال برکیمه‌میشدی، اوردو دیل‌لی‌لر، هر نه‌یی اؤز ال‌لرینه کئچیرتمه‌یی دوشوندولر. اوردو دیلینین رسمی دیل آدلاندیراراق، باشقا دیل‌لری، اؤزل‌لیک‌له بنگال دیلینی قیراغا قویدولار. بئله داورانیش بنگال دیل‌لی‌لرین خوشلارینا گئتمه‌ییب، دیل‌لرینه ساوونماغینا ندن اولدو. دونه‌نه‌دک، وارلیق‌لارینین بیر بؤلوم‌لری اولوب، کئچمیش‌لرینی داشی‌یان وارلیق(بنگال دیلی) بو گون یاساق‌لانیردی. یاساق‌لایان‌لار، سؤمورگه‌چی آوروپالی‌لار یوخ، هیندلیلر یوخ، چیـیین-چیـیینه ایستیقلال اوچون ساواشدیق‌لاری اوردو دیل‌لی موسلمان قاراداش‌لاری ایدی.
خیردا مالیک دوولت‌ده سؤمورگه‌چی‌لیک جیل وورموشدو. دیل‌لرینی ساوونماغا دوران بنگال اؤیرنجی‌لری دیل‌لرینی ساووندوق‌لاری اوچون گولـله‌له‌نیردیلر. اوردو دیل‌لی‌لرین داورانیش‌لاری، پاکیستانین ایکی یئره بؤلدو.
یئنی یارانان دوزن، یئنی بیر تئرمین‌لری یارادیردی. یئنی تئرمین‌لردن بیری، آنا دیلی اولدو. داکا اؤیرنجی‌لرینین دیل اوستونده اؤلدوک‌لری گون، دونیالیق آنا دیلی گونو آدلاندی. بو آدلانما مین ایل‌لرله یارانان دیل‌لرین، نئچه یوز ایلده آرادان گئده بیلمه‌یینی هر کسه خاطیرلاتماق اوچون آدلاندی!
"دیل" سؤزجویون، ایلک آنلامی، آغیزدا یئرله‌شیب، دادلاری تانی‌یان بیر اورقان دیر. دانیشیق‌دا دیلین گؤتوردویو گؤره‌و اوچون، دانیشیلان آنلامی دیل آدلاندیریب‌لار. دیلین نئجه یاراندیغینا کسین بیر سؤز دئمک اولمور. بیرینجی سؤز دیلین بیر آللاه پایی اولدوغونو دئمک اولار. اینسان‌لاری باشقا جاناوارلاردان فرقلندیرنلرین بیری دیل اولوب‌دیر.
دیلین گؤره‌وینی سایماغا دورساق. بیرینجی گؤره‌وی ایلگی‌لنیب، ایلگی‌لندیرمک دیر. دیل، دوشونجه‌نی اولوشدوروب، نسیل‌لر آراسی کولتور داشی‌یان نسنه اولوب‌دیر. دیل بیر میللتین کئچمیشینی بوگونه داشی‌یان دیر. تکجه دیل ایله کئچمیشدن، گله‌جک‌دن، گؤرمه‌دی‌ییمیز بیر شئی‌لردن دانیشا بیله‌ریک. خیا‌ل‌لاریمیز دیل‌له جانلانیر. تکجه گؤردوک‌لریمیز یوخ، گؤره بیلمه‌دیک‌لریمیزه آنلام وئره بیلیریک. اؤزه یانسی‌یان سئوگی، کدر، سئوینج... دویغو‌لار دیل‌ایله بوشالیرلار. دانیشمادیق‌دا، ایچیمیزده قالیب، هره‌سی بیر جور بوغولورلار.
سیجیر، شئعر، ناغیل، تاپماجا، اؤیکو، رومان، سؤزلشمه‌لر دیل ایله یارانیر. شاعیر، هانسی دیلده شئعر قوشورسا، او دیلین شاعیری اولور. ریوایتچی، اؤز دیلینین ریوایتچی‌سی، اوخویان، اؤز دیلینین اوخویا‌نی‌دیر.
دونیادا اؤلکه‌لره سای سالساق، اؤلکه‌‌لرده یاشایان میللت‌لرین آدلاری دیل‌لری ایله باغلی بیر آد اولور. دیل، کیملیک اؤزل‌لی‌یی دیر. دیل، ده‌یه‌رینی هر کس بیلیب، آنلادا بیلدی‌یی قدر آیدین‌دیر. من بوگون تورک، فارس، عرب، اینگیلیز، فرانسیز، هیندی‌لی... تانینیرام‌سا دیلیمدن آسیلی دیر.
اینسان‌لارا عونوان وئرمه‌یین زامانین بللندیرمک چتین ایش دیر. زامان گئتدیکجه یئنی سؤزلر یارانیب، اسگی سؤزلر یئنی آنلام تاپیب ایشله‌نیرلر. یئنی آنلام تاپیب ایش‌له‌نن سؤزلرین باشیندا، آکادئمیک عونوان‌لار یئرله‌شیرلر. گئت-گئده بلگه‌لی آکادئمیک عونوان‌لار اؤلچو‌یه چئوریلیب، ده‌یرله‌ندیریلیرلر.
ده‌یرله‌ندیریلمه‌لر تکجه آکادئمیک یئرلرده یوخ، بلکه توپلومون بوتونلویونده اولور. بو اوزدن، بو عونوان‌لارا چاتماق، اینسان‌لارین چوخوندا بیرینجی آماجا چئوریلیر. بو آماجین ایکی یؤنو واردیر: بیرینجی‌سی: اولوملو اوزو دور، عونوان‌لارا چاتماق اوچون بیلگی‌لنمه‌لی اولورلار.
ایکینجی‌سی: تکجه عونوان‌لاردا قالیرلار. عونوان‌لاردان توپلومون گلیشمه‌سینده یارارلانانمیرلار. تکجه عونوانی داشی‌ییب، عونوانا وئریلن ده‌یرله خوشلانیرلار.
عونوان‌لاردان یارارلانماق تکجه بوردا قالمیر. آدلار قیراغا قویولوب، چئوره‌ده عونوان‌لارلا چاغریلیرلار. بو ایشی اؤزلری سئویر، چئوره‌لری سئویر. عونوان‌لاری اولمایان‌لار بئله بیر یئرلردن اؤزلرینه عونوان باش باغلاییرلار!
بئله داورانمالاری هر یئرده گؤرمک اولور. فرقلری، آز-چوخلوغوندا دیر. او شئی کی نظرده آلینمیر، بو بلگه‌لرین، آکادئمیک یئرلرده گئچرلی اولدوق‌لاری دیر. بو عونوانلاا چاتان‌لار(ایستر اؤزلری چاتمیش اولالار، ایستر باشقالاری اونلارا وئرمیش اولالار!)، اؤزلرینه توپلومداکی داورانیش‌لاردان فرقلی بیر حاق ایسته‌ییرلر. فرقلی حاق وئرمک تکجه اونلاری ایسته‌یی اولمور، توپلوم دا اونلارا بو پایی حاق گؤرور.
نظرده آلینمایان قونو، گؤرولن، گؤروله بیلن ایش‌لر اولور. هر کس هر عونواندا اولور اولسون، توپلومون گلیشمه‌یینه نه ایش گؤردویو اؤنملی اولمالی دیر.
دوقتور، پروفوسور، اؤیرتمن(Teacher)... ایلک آنلام‌لاری اؤیرتمن‌لیک‌دیر. سونرا آکادئمیک آنلام تاپیب‌لار. آکادئمیک آنلام‌لاری اولان‌لار، عونوانلاریلا یوخ، ایش‌لری‌له یئر قازانیب‌لار. بیر کسی ده‌یرلندیردی‌ییمیزده گؤره بیلن ایش‌لر، گؤروش‌لری ایله اؤلچ‌مه‌لی‌ییک، عونوانلاریلا یوخ!
بیر شئی بئیین‌ده کسین‌له‌شمه‌یه‌نده، هر آن، ده‌ییشیر. بیر چوخ‌لاری، ایش گؤرمک‌دن چکینیرلر. چکینمک ندنی ایسه، سؤزلرینی اؤزلرینده بیرلشدیرمه‌مک‌لری اولور. سؤزلرینی اؤزلرینده بیرلشدیرنمه‌ین‌لر، هئچ بیر ایشی باشلایانمازلار. باشلادیق‌دا بیر ایکی آددیم آتمامیش، بوراخیرلار. یئنی‌دن باشلاماق قرارینه گلمک، نه قدر سوردویونه باخمایاراق، بئیین‌لری ده‌ییشمه‌ده اولدوغونا گؤره، یئنی باشلانان دا باشقالارینا تای باشلانمامیش بیتر.
ده‌ییشیمی دوشونن بئیین‌لر، هر نه‌یی باشلامادان اؤنجه، ده‌ییشیمی بیتیرمه‌لی‌دیرلر. ده‌ییشیمین قاچیلماز اولدوغونا باخمایاراق، هئچ اولماسا چرچیوه‌لرده ده‌ییشیمی بیتیرمه‌لی‌دیرلر. ائله واقت اولور، بیر بئیین، یوز ایل یاشامیندا چرچیوه تاپانمیر!