دیلی اینسان‌لارین ایلگی‌لنمک آراجی تانی‌ییرلار. بو گونکو دونیادا، سیاست‌چی‌لرین دیله گؤروش‌لری حاکیم دیل‌لرین اورتاقلیغیندا دونیالیق بیر اورتامی قوروب، ایلگی‌لنمه‌یی ساغلاماق‌دیر. بو گؤروش‌لری رسمی دانیشیق‌دا دیله گتیرمه‌سه‌لر ده، غیر رسمی یئرلرده اونلارین آغزیندان دئییلیب، ایقدام اولونور.
دیله یاناشمالار، عئلم آدام‌لارینین آراسیندا فرقلی اولور. توپلوم بیلیم اوزمان‌لاری، پئسکولوژیک اوزمان‌لار، دیلچی‌لر، فیلسوف‌لار، یازارلار، شاعیرلر و بیر چوخ باشقا اوزمان‌لار اؤزلرینه اؤزل یاناشمالاری واردیر. هر بیر اؤزل یاناشما آلانینین، چوخ چئشیتلی یاناشمالاری اولور. عئلمی یاناشان‌لار، دیلین نئجه یؤنلنمه‌یینه حوکم وئرنمیرلر. اونلار تکجه دیلی اؤز گؤروش‌لریله آچیق‌لاییرلار.
دیلین یؤنلندیرمه‌یی سیاست‌چی‌لرین الی ایله اولور. دیل‌لرین نئجه یؤنلنمک‌لری، اونلارین سئچدی‌یی سیاسی گؤرش‌لردن آسیلی اولاراق فرقلی اولور. بو یاناشمالاردان نئچه‌سینی سیزله بیرلیکده گؤزدن کئچیریرم.
کمونیست‌اؤلکه‌لرین حاکیم‌لاری، گؤروش‌لرینین آلت یاپیسینی ایقتیصاد توتاراق، بؤیوک ده‌ییشیک‌لیک‌لرین ندنی بیلیب. ایقتیصادلا بیرلیکده خالق‌لاری ساووندوق‌لاری ایددیعالارینا گؤره خالق‌لارین دیل، کولتورلرینه سایغی‌لی اولدوق‌لارینی گؤسترمه‌یه چالیشیردیلار. بو چالیشمالاردا اونلار دا اوزون سوره‌لی سیاست‌لرینده خالق‌لاری بیر آنا خالقین چئوره‌سینده بیرلشدیرمه‌یی سوردوروردولر. بئله داورانمادا بیرلشدیرمه تکجه ایقتیصاددا اولدوغونا گؤره باشقا یؤنلرده قاباریلمیردی.
لیبرال دموکورات اؤلکه‌لرینده، گؤروش‌لرینده اولدوقجا دیققتلی دیرلر. باسقی‌لاری اوزه چیخارتمیرلار. آنجاق اونلاردا دا بیر دیل حاکیم اولور. حاکیم اولان دیلی ده هر کس اؤیرنمه‌لی اولور. آنجاق اونلاردا بوتون دیل‌لرینی ایسته‌ین‌لر دیل‌لرینی قوروماق ایمکانی وئریلیر. اونلار اؤز دیل‌لرینی حاکیم‌لی‌یینی یایین‌لاردا(فیلیم، درگی، کیتاب، تئاتر، موسیقی) ساغلاییرلار.
بو ایکی گؤروش‌دن سونراکی گؤروش‌لر، فاشیستی گؤروش‌لر اولورلار. بو اؤلکه‌لرده اوستون سویدان اولماغی چیغیریرلار. بو چیغیریشدان اوتانج یوخ فخر ائله‌ییرلر. گوج‌لری چاتان‌لاری سیلمه‌یه چالیشیرلار. بو گؤروش‌لر تاریخین بینووره‌سینی قوران اولوب. سون یوز ایللرده بوتون بؤیوک ساواش‌لار ائله بو گؤروشه دایاناراق اولوب. ایکینجی دونیا ساواشیندان سونرا بئله دوشونجه‌لرین آیدین‌جا دئییلمه‌سی گلیشمیش اؤلکه‌لرده آرادان گئدیب. آنجاق بو گؤروش‌لر اوچونجو دونیا آدلانان اؤلکه‌لره بیر سیاسی گؤروش اولاراق یانسیدیقدان سونرا، ایندی ده وار یاشاییر. البت اوچونجو دونیا اؤلکه‌لرینده بو گؤروش‌لری یاشادان‌لار گلیشمیش اؤلکه‌لرین آدام‌لاری اولوب.
مستشرق آدلانان بوتون آوروپالی‌لار، بیلیم آدامی یوخ، بلکه پولیتیک آدام‌لاری اولوب. اونا گؤره ده چیزدیک‌لری هر بیر چیزیک، میللت‌لرین دوشمنلی‌یینه ندن اولوب.
بونو آرتیرمالی‌یام، اوچونجو دونیا اؤلکه‌لرینین بوتون گؤروش‌ده اولان سیاستچی‌لری(کمونیست، سوسیالیت، لیبرال دموکورات، دینچی) ایلک شوونیست اولوب سونرا باشقا گؤروشه یؤنلیرلر.
بو گونکو دونیادا دیل‌لرین یاشاماغی، رسمی اولمادیق‌‌دا چتین‌له‌شیر. اوست‌لرینه باسقی اولدوقدا اؤلومه گئدیرلر. بوتون دیل‌لر رسمی اولمادیغی سورجده، زامان بویو اؤلمه‌یه ایره‌لیله‌ییرلر. بو ایره‌لی‌له‌مه‌یین قارشیسینی آلماق، او دیلده دوغولوب، یاشایان‌لارین بوینونا دیر.
یوخاریدا دئدی‌ییم کیمی، دیل‌لرین اؤلمه‌یینه سبب اولان یاناشمالار، سیاسال یاناشمالاردیر. قودرته چالیشدیق‌لاری اوچون، دیلدن ده گوج سیمگه‌سی اولاراق فایدالانیرلار.
هر کس آذربایجاندا اوزئییر‌حاجی‌بی‌لی‌نین یارادیجیلیغیندان بیر سؤزلر تاپیب دئیه‌بیلر. شرق دونیاسینین موسیقی نابیغه‌سیندن توتوب، ائل خادیمی‌نه آدلاری قازانیب. اوزئیرین یارادیجیلیغی نئچه یونلو دیر. بو یازیدا توخوندوغوم آذربایجان خالق ماهنی‌لارینی توپلاماغی ایدی. او بو ایش‌له ائلین آراسیندا یاشایان هاوالارین الی‌چاتانینی یازیب، ساخلادی.
اوزئییر بو ایشی‌له آذربایجان موسیقیسینین یاشادان قولونو گوندمه گتیردی. اوزئییر عئلمی موسیقی‌نی بیلمک‌له بیرلیکده خالقین موسیقیسینین نه ده‌یه‌ری اولدوغونو دا بیلیردی. اونا گؤره ده او یاناشدیغی کیمی هئچ کس موسیقی‌یه یاناشانمادی(البت شرق اؤلکه‌لرینده).
بونلاری دئدیک‌ده آذربایجانا بیر باشقا نابیغه ده گرک‌لی دیر، او دا دیلچی(دیلی تانی‌یان بیری)، دیر. دیلچی دئدی‌ییمده ادبیات‌چی دئمیرم. بیرینجی منیمسه‌دی‌یی دیلچی‌لیک اولا سونرا، ادبیات‌چی دا اولا بیلر. خالقین دیلینده اولان سؤزجوک‌لری، دئییم‌لری الیندن گلدی‌یی قدر ییغیب، گوندمده ساخلایا بیله. دیلیمیزی بوتون (آغیزلاری‌لا) لهجه‌لریله آچیق‌لایا. دیلده نه واردیر گؤره بیله، هئچ نه‌یی گؤرمه‌مزلیکدن گلمه‌یه.
سیز نه دئییرسیز بئله بیرلری تاپیلیب، گؤروش‌لرینی یایا بیله‌جک‌لر یوخسا خالق ایشله‌دن هر سؤزو باسدیرمالی‌ییق.
بیرآز دیلدن باشلاری چیخان‌لار(داها دوغروسو اؤزلری اؤزلرینین باشلاری چیخماغینا اینانانلار) دیلین نئجه ایشلنمه‌یینه کسین حوکم وئریرلر. بونلارین بیر چوخ‌لاری سؤزلرینی قانیت‌لاماغا، کئچمیشده یازیلان کیتاب‌لاردان یارارلانیرلار. بئله یارارلانماق سنتی، دیل‌له یاناشان‌لارین ایش‌لری دیر. اونلارین اوخودوق‌لاری کیتاب‌لاردان ائشی‌یه هر نه‌یی دوز بیلمیرلر.
اونلار ال‌لرینه بیر قئیچی آلیب، دیلین اوباش-بوباشینی یونتویوب تر-تمیز دیل اورتایا قویورلار. اوتولنمیش دیل اورتادا اولدوقدا گؤردوک‌لری ایش‌لردن ده فخرله‌نیرلر.
اورتامی دا ائله گؤتورورلر هر کس اونلارا تای دوشونمه‌سه‌لر، خالقین دیلینین دوشمه‌نی تانینالار. خالق دیلی دئییب، بو دیلی آشاغیلایان‌لار یاراتدیق‌لاری قیسیر دیل فورمونو توپلوما چاتدیریرلار. یئنی بیر سؤزجویه گرک اولورسا دا، قول‌لارینی چیرمالاییب، یئنی سؤزجویو اوتولو ائشی‌یه وئریرلر. دیلی اوتولوین‌لره اوتولنن هر بیر نه‌یین خابی گئتمه‌یینی وورغولامالی‌یام. خابی گئتمک( کؤهنه‌لیب، اوتوله‌دیکده شاخ دورانمایان نسنه).
بیر دیلده دانیشان‌لار، چئشیتلی یئرلرده، چئشیتلی آغیزلارینان دانیشیرلار. بو آغیزلاردا یارانان سؤزجوک‌لر دیلین دوغولوجوغو ساییلمالی دیر. خالق ایچینده یارانان سؤزلری گؤرموین‌لر خالقین دانیشیغینا پولچوک قوشمامالی‌دیرلار. اونلار بیلمه‌لی‌دیرلر؛ خالق دوز دانیشیر.
"دومانلی تبریز"، محمد سعید اوردوبادی-نین اؤلوم‌سیز رومانینین آدی دیر. تبریزه دومانلی تبریزدن سونرا نه یاراشیر؟ دومان تبریزین باشیندان چکیلمه‌ییب، تکجه آزالیب چوخالیب.
بو گونلر، ایرانین دئولتی‌تئلویزیونونون بیرینجی تئله‌کانالیندا "تبریز در مه" آدیندا بیر دیزی اکران ائدیلیر. دومانلی تبریزی، تبریز مه‌آلود آدینا چئویرمیشدی‌لر. من گؤرن سئکانس‌لاریندا قاجارلاردان اؤزل‌لیک‌له عابباس میرزا-دان سؤز گئدیر. آذربایجان روس‌لارلا ساواشماغا یاداق‌لانیر.
سئکانس‌لار آذربایجان، تبریزده، آذربایجانلی‌لارین آراسیندا کئچسه ده، دانیشیق‌لارین بوتونلویو فارسجادیر. فارسجا اولدوغوندان کاراکتئرلره یاناشماق فارسجا دیر. یؤنتمن آذربایجانلی‌لارین توپلومدا داورانیش‌لارین آراشدیرماییب. عابباس‌میرزا، آذربایجانلی، تورک گؤستریله‌رک تورک کاراکتئرین اؤزل‌لیک‌لرینی داشی‌میر.
کئچن ایلده شهریار-ا چکیلن دیزی‌ده ده شهریاری، ایسته‌دیک‌لری کیمی گؤسترمیشدی‌لر. شهریار، فارس‌لارا شئعر دئمیشدی. شئعرلریندن اونو تصویره چکمه‌لی‌دیرلر آمما چکمه‌میشدی‌لر. آذربایجانی ایسته‌دیـییمیز کیمی فیلم‌لرده ایزله‌مه‌یه حسرت قالمیشیق.
ساووئت‌لر دوورو آذربایجان رئسپوبلیکاسیندا آذربایجان فیلم‌لری چکیلیب. او فیلم‌لرین ایندی ده، باخدیقدا گؤزل‌لیک‌لری واردیر. نه قدر باخسان گئنه باخماق اوچون ماراقلی‌سان.
او گؤزل فیلم‌لر ده آذربایجانی بیر اؤزل گؤروش آچیسیندان تصویره چکدیک‌لری اوچون آذربایجان فضاسینی بیرآز بولاندیریب‌لار. بولانماغینا باخمایاراق اونلار هله ده اؤنده دورورلار.
گؤزلریمیز دومانلی تبریزده آذربایجانی منیمسه‌دن یؤنتمه‌نی آختاراجاق.
فئورالین اون‌دؤردو، والئنتاین آدلانان دونیادا سئوگی‌لر گونو، دونیالیق شنلیک گونو اولاراق قوتلانیلیر. ده‌یرلرین ده‌ییشیلمه‌سی، کئچمیشده یاشانان یاساق دب‌لرینین سیمبولیک گونونو، بو گون بایرام کیمی اورتایا قویور.
سئوگی‌یه قارشی‌گلمک هر زامان یاشاسا دا، خوش آلقیلانماییب. توپلوم‌لارین چوخوندا بئله سئوگی‌لره قاچاق یولو تاپیلیب. بو سئوگی‌لرله سرت داورانماق‌لارین اینانیلمازلاری اسطوره‌یه چئوریلیب‌لر. قارشی‌گلمه‌لره تپگی‌گؤسترمک اوچون گونلرین بیرینی سیمبولیک اولاراق آبارتماق گؤزل ایش دیر.
آذربایجاندا آسلی-کرم چوخدان دیر یاشاییر. چوخدان دئدیک، آسلی-کرم ده اینسانین ایلک گونلرینه ده قاییدا بیلیر. آنجاق زامان سوره‌سینده توپلومون اینانج‌لارینی دا اؤز ایچینه آلا بیلیر(آرتیق بیلگی‌نی میرعلی سیدسلامتین آسلی-کرمی آچیق‌لادیغی کیتاب‌دان اوخویا بیلرسیز). باشقا میللت‌لرین ده آراسیندا بئله یاناشمالار چوخ اولوب.
والئنتاین گونونو دونیالاشدیران خیریستایان‌لارین گوجو اولوب‌دیر. دونیالاشماغینا قارشی‌گلن دئییلیک. بو گونده خیریستی‌یان‌لارین کئشیش‌لریُ سئوگی‌لی‌لری بیر-بیرلرینه قووشدورور. یاساق اولونموش ائولی‌لیک‌لره قارشی گلیر. البت بو یاساق‌لانماق اینسانین طبیعتینه قارشی یاساق‌لانماق دیر. آذربایجان توپلوموندا بئله یاساق‌لانماق اولمویوب.
دونیالاشمیش گونلری قوت‌لاماغا قارشی گلمک خوش دئییل، آنجاق دونیالاشمیش گونلر اؤزوموزه عایید اولان اوسطوره‌‌لریمیزی یادیرقاتمامالی‌دیرلار. یادیمزدان چیخماسین آسلی-کرم آذربایجان، آیین‌دوشونجه‌سی‌نین آچارلاریندان بیری دیر.
خاطیرلاتمالی‌یام؛ سونایی(ناصر منظوری آواوا رومانیندا تصویره چکیب) سئوگی‌لی‌لر گونون یئرینه ایشلتمه‌یی وورغولایان‌لار اولور. وورغولایان‌لار، سونایی ابدی سئوگی‌لنمک، تیکرالانان سئوگی نظرده آلمالی‌دیرلار. یانی والئنتاین‌لا بیر توتمامالی‌دیرلار.
بیز بو تیکرالانماغی آسلی‌لا کرم‌ده ده گؤره بیلیریک. اونلارین یانماغیندان گول‌لر آچیلیب، یئنی‌دن بیربیرلرینه چاتماق ایسته‌ینده یانیرلار. ابدی تیکرارلانیر. بو دا بیر اؤزل‌لیک دیر.