آمئریکالی پسیکی‌یاتریست(روانپزشک) ویلیام گراسیر دئییر؛
بیز اؤیره‌نیریک؛ اوخودوق‌لاریمیزدان یوزه اونونو، ائشیتدیکلریمیزدن یوزه ییرمیسینی، گؤردوک‌لریمیزدن یوزه اوتوزونو، گؤروب-ائشیتدیکلریمیزدن یاریسی‌نی، دارتیشدیق‌لاریمیزدان یوزه یئتمیشین، یاشادیق‌لاریمیزدان یوزه سکسانین، اؤیره‌تدیک‌لریمیزدن یوزه دوقسان‌بئشینی
یوخاریداکی‌لارا دیقت ائله‌سک، هامیسیندا اؤیرنمک‌دن سؤز گئدیر. هر بیر اؤیره‌ننه اؤیره‌نجی دئمک اولار. گئنل‌لیک‌ده اؤیرنجی کورسا گیریب، بیر قونونو اؤیره‌نن کیمسه‌له‌ره دئییلیر. اؤزل‌لیک‌جه بوردا، اؤیرنجی بیلیم‌یوردلاریندا ائییتیم‌آلان کیمسه‌له‌ره دئییلیر.
اؤیرنجی اولان کیمسه‌لر، نه قدر اؤیرنجی اولوب اولمادیق‌لارینا کسین بیر سؤز دئمک اولماز. هر کس اؤز آچی‌سیندان اؤیرنجی اولماغی ده‌یرلندیریر. یوخاریدا گتیردی‌ییمیز اولچونو نظرده آلساق، اؤیرنجی‌لر ائییتیم آلدیق‌لاری قونولاری، اوخویوب، ائشیدسه‌لر؛ اوست-اوسته یوزه اوتوزونو اؤیره‌نه‌جک‌لر، قالانی قالاجاق سونرالار اؤیره‌نه‌لر. آمما اؤزل قونودان سئوایی، اؤیرنجی‌لر باشقا قونولاری دا اؤیره‌نیرلر. باشقا قونولاری اوخوماسالار دا، ائشیدیب، دارتیشیرلار، هر دن ده یئری گلنده گؤرورلر. اوست-اوسته هردن یوزه ده قووزانیر.
ویلیام گراسیرین دئدیک‌لریندن سونرا، اؤیرنجی‌لرین اولوشدوردوق‌لاری قونولار دا اولور. یاتاقداکی دوروم اونلاری اولوشدورماغا یؤنلدیر. اولوشدوردوق‌لارینی یوزه ایکی یوز اؤزلری اؤیره‌نیرلر. باشقا‌لارینا دا اؤیره‌دیرلر(دوز یؤنلده بیلسه‌لر یارادیجیلیغین بینؤوره‌سین قویموش اولا بیلرلر!).
یاخشی اؤیرنجی اولماق اوچون، اؤیرتمن اولماق گره‌کیر. عئینی حالدا هر زامان اینسانین بیر شئی‌له‌ری اؤیره‌نمه‌یه گره‌یی واردیر. اوخویوب، ائشیدیب، گؤروب، دارتیشیب، اؤیرتمک بیر یئرده اولا بیلسه، اؤیرنجی اولماق بیتؤوله‌شیر. بلکه ده بو اوزدن دیر، بیر چوخ‌لاری اؤیرنجی دامغاسی‌نی بیر عؤمور آلین‌لارینا قازدیرماق ایسته‌ییرلر، بلکه ده اؤیرنجی اولماغی اؤیرتمک ایسته‌ییرلر.
آمما کیلاسیک سؤیلم‌لردن اؤزوموزو قورتارا بیلسک، اؤیره‌نمه‌دیک‌لرله پارچا اؤیرنمک‌لر هر کسین اؤیرنجی اولدوغونا یئتر!
بیر سؤزو بیر داها وورغولاماق گره‌کیر: اؤیرنمه‌یی یاخشی اؤیرنمک اوچون، اؤیرندیک‌لریمیزی اؤیرتمه‌لی‌ییک، بلکه اؤیرندیک‌لریمیزده آخساماق‌لاریمیز آزالسین.
عسگرلی‌یی بیتیرن، توپلومدا کیشی اولماق قابلیتینه یئتیریر. بیر شئی‌لری یییه‌له‌نه بیلیر. عسگرلی‌یی بیتیرن زامان، ائولرین چوخوندا(ایندیکی ائولری دئییرم، اوشاق‌لار آز اولور)، توی بایرام اولور. قوربان بئله کسیرلر(البت اللری چاتان‌لاری دئییرم!).
عسگرلیک تکجه اوغلانلارین‌کی دیر. اونون یانیندا اوتوز ایله یاخین کوتلوی‌لشن، اؤیرنجی اولماق دؤنمی یئر آلیب. یئر آلیب کی هئچ، اونو دا ووروب کئچیب قاباغا. عسگرلیک‌دن قاچان چوخ اولور، آمما اؤیرنجی اولماغا جان‌آتان چوخ اولور. اوسته‌لیک اللریندن پول دا وئریرلر. بیرده کی آرواد-کیشی آیری-سئچگی‌لی‌یی ده، عسگرلیک کیمی اولمور.
اؤیرنجی‌لی‌یین سوره‌سی ایسه، ایکی ایلدن باشلاییب- اوزاندیغی قدر اولوردو. آنجاق ایندی‌لیک ده بیر آز سوره‌سینی سینیرلاندیریب‌لار! هردن ایکی ایللیک درسی، بئش-آلتی ایلده، دؤرد ایللیک درسی ایسه اون ایل-اون‌بیر ایل...ده بیتیریردیلر. البت عسگرلیک‌ده ده عسگرلیک‌لری سورن‌لر تاپیلیردی(اوسطوره‌ویله‌شیردیلر؛ عسگر آدی قازانیب، بیر عؤمور عسگرلرله اؤیرنجی‌لرین آغزیندا دئییلیردی!!). آنجاق عسگرلیک‌لر زورولا اوزانیردی. اؤیرنجی‌لیک کؤنوللو اوزاندیریلیر.
اؤیرنجی‌لیک‌له عسگرلی‌یین، اورتاق‌لیق‌لاریندان بیری یاتاق‌لار دیر. آنجاق عسگرلیک‌ده یاتاق‌دا یاتارلار، اؤیرنجی‌لیک‌ده یاتاق‌دا اوزانارلار آنجاق ائله‌یه بیلدیکجه گئجه‌نی یاتمازلار. گونوزو(کیلاس واقتی) یاتارلار. واقتلی یاتیب-دوران‌لار دا اولار. واقتلی یاتیب-دوران‌لارین ایچینده اؤزلرینه یئتیشن‌لرین سایلاری چوخ اولور. سرگی‌لنمک اوچون حاضیرلیق گؤرورلر. اوره‌ک‌لرینده بیرلرینی یئرلشدیرمه‌یه چالیشیرلار. اوره‌ک‌لر تیتره‌ک اولدوق‌لاری اوچون سئچیلن‌لر ده تیتره‌ک اولور. بیری گلیر، بیری گئدیر. زامانی دئمه، گلمیر تکجه گئدیر.
اؤیرنجینین بئینینده گله‌جک ایسته‌دی‌یی کیمی تصویره چکیلیر. اؤیرنجی‌لی‌یی بیتمه‌دن هر نه اولا بیلدی‌یین دوشونه بیلیر. عسگرلر، عسگرلیک‌لرین دیله گتیرمه‌سه‌لر ده، اؤیرنجی‌لر اؤیرنجی اولدوق‌لارینی فخریله دیله گتیریرلر. باش‌لاریندا زور اولمادیق‌لاری، هئچ کسه سوروملو اولمادیق‌لاری، ایش‌لری ذئهنی اولوشدوردوق‌لاری، اؤیرنجی‌لری به‌یه‌نمز ائله‌ییر.
اؤیرنجی‌لرین تکجه گؤره‌ولری درس اوخوماق اولور. داها دوغروسو، درسی اوخوماق زوروندا دیرلار. البت یاخشی سونوج آلماق ایسته‌سه‌لر، یوخسا کیمسه اونلاری یاخشی اوخوماغا دا زورا باسا بیلمز.
اؤیرنجی‌لیک، توپلومون ایچینده ده دیرلی بیر دؤنم اولدوغو اوچون، ایسته‌دیک‌لری یئری اؤیرنجی‌لره قازاندیرا بیلیر. اؤیرنجینین گلدی‌یی یئرده اؤیرنجی اولماسا، یا دا اؤیرنجی آز اولسا، اونو توتماق اولماز.
بو کی اؤیرنجی‌لر اؤزلری سوروملو اولدوق‌لاری چاغ نئجه ایش گؤره‌بیله‌جک‌لر، یئرینده قالسین! نی‌یه کی، دئییلن هئچ بیر سؤز یوزه-یوز یئرینه اوتورماز. یوزه-یوز قالسین، هردن یوزه بیر ده یئرینه اوتورماز. اوتورار اوتورسون، اوتورماز-اوتورماسین، اؤیرنجینین گؤزونده اوتورمالی دیر، اوتورمادیغیندا بیر یئردن آخساییر، او دا اؤیرنجی‌نی ایلگی‌لندیرمیر!!
اؤیرنجینین بوش واقتی چوخ اولدوغو اوچون، واقت‌لارین دا اؤز الینده اولدوغو اوچون، خوش کئچیرتمه‌یه لاپ گؤزل دؤنم دیر. بیر دؤنم‌کی هر کسی الشدیره بیلیر. پول سالمادان سؤزونو دئییر!.
اینسانین یاشاییشیندا، یاددا قالان دؤنم‌لری چوخ اولمور. بیری دؤنمی هر زاماندان چوخ یادیندا قالیر. اوشاقلیق دؤنمی، نوستالژی کیمی، بئیین‌لریمیزده حک اولوندوغونو نظره آلساق، هس-هوسو باشا دوشمه‌دی‌ییمیز اوچون، ایسته‌دی‌ییمیز کیمی اؤزوموزو یؤنلندیرنمیریک. باشقالارین ائتگی‌له‌رینی گؤروروک. ایکی-اوچ یوز ایل بوندان اؤنجه، دوروملار هئچ اولماسا بیزیم یئرلرده ایندیکی کیمی دئییل‌ایدی. عسگرلیک‌دن خبر یوخ ایدی. عسگرلی‌یین یئرینه، آتلی بئجرتمه وارایدی. بیری خان اولوردو بیرلرینی ده اؤزونو قوروماق اوچون یانیندا ساخلاتدیریردی. آتلی‌لار ایسه، قارین‌لارینی دولدورماق اوچون آتلی اولوردولار.
آمما زامان ده‌ییشدی. قوروم‌لار سینیب، دوزن‌لر پوزولدو. یئنی دوزن‌لره یئنی قوروم‌لار گرک‌دی. یئنی قوروم‌لارین ایچینده عسگرلیک یئرلشدی. عسگرلیک هر کس اوچون اولدو. هئچ اولماسا تعریف‌لندی‌یینده ائله تعریف‌لندی. عسگرلیک توپلوم ایچینده، منیمسه‌دیلدیکدن سونرا، یاددا قالان دؤنم اولدو. عسگرلیک دوستلوق‌لاری عؤمورلوک دوستلوق‌لارا چئوریلدی. عاییله‌دن اوزاق دوشوب، زور گونلرده بیرآرادا اولان کیمسه‌لر بیربیرلرینی یاددان چیخارانمیردیلار.
عسگرلیک خاطیره‌لری عسگرلرین عؤمورلرینین سونونا دک، دئییلیردی، هر دن اوشاق‌لار دا آتالارینین عسگرلیک خاطیره‌لرینی دئییردیلر.
بونلاری دئدیک‌ده عسگرلی‌یین یاددا قالان دؤنم اولدوغونو، وورغولاماق ایدی. عسگرلی‌یین اؤزل‌لیک‌لری؛ کیشی‌لیک، سؤز ائشیتمه، تاپدالانماق، گیزلینجه اوغورلانیب، اوغورلوقجا ایش‌لر گؤرمک، ال-آیاق‌لانیب، آدام‌اولماق، یاشام‌دا اؤزگه‌لرینی نظرده توتماق و بیر چوخ یادیمدان چیخان‌لار ایدی.
البت ساواش زامان‌لارینین عسگرلیک‌لری داها یاددا قالان اولور، اؤلومه بیر گئدیب، اؤلومدن بیر قاییتماق اینسان‌لاری بیربیرلرینی چوخ یاخین‌لاشدیرار.
عسگرلی‌یه بنزر بیر باشقا دؤنم ایسه سون اللی ایلده کوتلویلشدی، اودا اؤیرنجی‌لیک ایدی، عسگرلی ایله فرقلی ایدی، لاپ بؤیوک فرقلریندن بیری قاریشیق اولماغی ایدی. قیزلار توپلومدا، بیرلری قورومادان، اؤزلرینی قوروماق مجبوریتینده‌یدی‌لر.
بیری اؤزونو یوخاریدا گؤرسه، ایسته‌دی‌یینی هر کسه دئیر. او هر نه‌یی یاخشی بیلسه اونو دئیر. بیرلری ده دئدی‌یی سؤزه قولاق آسماسا، هیرسله‌نیب، هیرسله‌ندی‌یی اؤلچوسونده سؤز یامار. یامارلانان کیمسه‌لر، اؤزلرینی هانسی یئرده گؤردوک‌لرینه گؤره تپگی گؤرسه‌درلر. هیرسله‌نن کیمسه ایسه، هیرسی سویویانا قدر قاش-قاباق تؤکر. آمما هردن بیرلری تاپیلار هیرسله‌نن‌لرین قارشی‌لاریندا دوروب، ائشیتدیک‌لرینی جاواب‌سیز قویمازلار.
اؤزونو یوخاریدا گؤرن، دیک‌به دیک جاوابینی آلدیغی کیمسه‌دن، گؤزله‌مه‌دی‌یی اوچون، ال-آیاغینی ایتیرر. نه ائله‌دی‌یینی بیلمز. هردن زور گلیب، دیک‌به‌دیک دئینله ال‌به یاخا دا اولار. نئجه سونوجلاندیغینا باخمایاراق، اؤزونو یوخاریدا گؤرن کیمسه، اولدوغو یئرده، یئرینی الدن وئرمه‌دی‌یی اوچون اؤزونو گؤزلر. هوشلو باشلی اولسا دیل‌له یاخین‌لاشار، هوشلو باشلی اولماسا، هر گون آرتیق یئرینی الدن وئرر.
دیک‌به‌دیک دئمه‌ین‌لر اولماسا‌لار، یئرلر ده‌ییشیلمزلر. دیک‌به‌دیک دئین‌لر ایسه، هئچ زامان یوخاریدا گؤرونولمه‌یه‌جک‌لر، هر زامان بیرلری اونلاردان قورخدوق‌لاری اوچون، اونلارلا ائشه‌جک‌لر. ائشن‌لر یئری گلسه اوزده، یئری گلمه‌سه دالدا ائشه‌جک‌لر. عئینی زاماندا دیک‌به‌دیک دئین‌لره هئچ کیم یوخاریدا اولمایاجاق. هر کسین یئرینی بیلدیریب، اؤزلرینین ده یئرلرینی اونلارلا ائشن‌لر بیلدیره‌جک‌لر.
"قلیان" سؤزجویونو قه‌فه‌یه گئدنلر یاخشی تانی‌ییرلار. قلیان‌سیز قه‌فه‌له‌رین دادی اولمور دئیه‌سن. تبریزین قه‌فه‌له‌ری بام-باشقا اولور. "قلیان" سؤزجویونه فرقلی یوزان‌لار وار. قلیان سؤزجویو ماراغیمی چکه بیلمه‌میشدی. آنجاق هردن سؤزلوک‌لرده گؤزومه ده‌یمیشدی. یوروم‌لار، فارسی قایناق‌لاردان اولدوغو اوچون، فارسی یوروملانمیشدی‌لار. قلیان سویون ایستی گؤرمه‌دن جوشدورما حالینا گتیرمک دئمک ایدی. نظره گلیردی بو سؤزجوک چوخ دا اوزاق یورولمامیشدی.
اوچ-دؤرد آی بوندان اؤنجه، رضاشاه شاه اولمامیشدان، لرلارین کؤچمک‌لریندن چکیلمیش بیر فیلمه باخیردیم. اوردا "قلیان" آلت یازیدا "کالیان KALYAN " کیمی یازیلمیشدی. کالیانین "قال+یان" اولدوغو ایلک باخیشدا آغلیما گلیردی. اونا گؤره بو سؤزجوک ماراغیمی چکدی. قلیانین عرب اولدوغو دا ذئهنیمدن کئچیردی. آمما عربجه‌ده قلیانین قارشیلیق سؤزجویو "النرجیلة" ایدی. تورکیه‌لر ایسه "نارگیله" دئییردیلر. بو سؤزجوک ذئهنیمده قالمیشدی، دیله تانیش یولداشلارین بیر ایکی‌سیله اورتایا قویدوم، اونلار دا ماراقلی گؤردولر. نارگیله‌ایله، النرجیله بیر-بیرلرینه یاخین نظره گلیرلر.
قلیان بیزیم سؤزجویوموز اولا بیله‌جه‌یی ذئهنیمده یئرله‌شیردی. اونا گؤره هردن بو سؤزجویون بیزیم اولوب-اولمادیغینی آغیر-یونگول ائله‌تدیریردیم. ائشیدن‌لرین بیر سیرالارینا ماراقلی گلیردی، بیر سیرالارینا ایسه ماراق‌سیز، آمما سرت تپگی گؤرستمک گؤرموردوم. کئچن گونلرده سؤز آراسی قلیانین، قالیان اولدوغونو اورتایا قویموشدوم. آمما بو دؤنه بو سؤزجویو بئله دوشوندویوم، منی قینانماق دورومونا سالدی. ندنینی بیلمه‌دیم. آمما قیناماق ندن اولدو، بیر دؤنه بو سؤزجویه بیر داها واقت قویام. قلیان تکجه، بیز اولان یئرده قلیان کیمی ایشله‌نیر. فارس‌لارین آراسیندا دا قلیان ایشله‌نیر. تئهرانلی‌لار ایسه قلیون دا دئییرلر. آمما قلیانا، قالیان، غلیان(سویو نفس‌له جوشدورماق، قانین جوشماسی کیمی) و نارگیلی(تورکیه‌لی‌لر، نارگیلی‌دن نارگیله‌نی اویدوروب‌لار) ده دئییردیلر. افغان‌لار "چَلَم" دئییرلر.
یوخاریداکی، آدلارا باخاندا، قالیانین باشقالاریلا فرقلی قورولوشو واردیر. هیندوستانلی‌لاردان(هیندیلی‌لر حوققا دئییرلر) سونرا، کی قلیانین یارانیشینی اوردان بیلیرلر، باشقا یئرلرده نارگیله، النرجیله(نارگیله‌نین عرب‌لشدیریلمیشی) کیمی سؤزجوک‌لر هیندیلی‌لردن آلینمیشدی. آمما قلیان سؤزو، نسنه‌‌نین قورولوشوندان یارانان بیر آدا به‌نزه‌ییر. بو آد آذربایجاندا اولان، دیل‌دوزه‌نیندن یارانیر. بونا تای آدلارلا چوخ اوز-اوزه اولوروق. آد یاراتماق سیستئمی، ضیالی‌لار اولمادان کئچمیشده یئنی سؤزجوک‌لری یارادیردی. آمما ایندیکی دورومدا، اؤزلرینی ساوادلی بیلن‌لر یئنی سؤزجوک‌لری یاراتماغا ذئیین‌لردن اوزاق یئرلرده گزیرلر. دیلی دانیشان‌لاریلا بوراخساق، بلکه اؤز سؤزجوک‌لرینی یاراتسین‌لار. یئرآلما، قیرمیزی بادیمجان، اَیری‌پالان، قاپدی‌قاشدی، یئل‌آتی کیمی سؤزجوک‌لر خالق طرفیندن یارانمیشدی.