احمد کسروی آذربایجانین تانینمیش مانقوردو دیر. بئله دئمک اولار احمد کسروی آذربایجان مانقورتلوغون بینوورهسین قویان کیمسه دیر. اونونون گنج چاغلاری تبریزده کئچدییی اوچون، آذربایجانی ساوونان کیمسه دیر. اونون گنج چاغلاریندا آذربایجان، ایرانین سیاسی مرکزی ده اولماسا، ایرانین سیاستین یؤنلدن بیر یئر ایدی. اونا گؤره ده آذربایجاندا بوتون جریانلار سوردورولور. او چاغلاردا تئهراندا آذربایجانا قارشی جریانلار سوردورولسه ده، آذربایجانین اؤزونده بئله بیر جریانلار باش قالدیرانمیرلار. آنجاق آذربایجانلی ضیالیلاری، آذربایجانلی وارلیلاری لا بیرلیکده آذربایجاندان بوشالتماق سیاستینی یوردورورلر. بئله بیر سیاستین آخینیندا کسروی ده تبریزدن تئهرانا گئدیر. تئهرانا گئدیشینین ایلک ایللرینده آذربایجانی منیمسهین بیریایمیش. آنجاق او زامانلار تئهرانداکی ضیالی فضالارین ائتگیسی آلتیندا یاواش-یاواش آذربایجانلی کیملییینی ایتیرمهیه باشلیییر. آذربایجانین تاریخی ایله، دیلینی کیچیمسهییب. قوندارما بیر کیملییی اورتایا قویور. بو اورتایا قویدوغو قوندارما کیملییی، فراماسونر اورگوتلرین واسیطهسیله اینگلیسجهیه چئوریلیب، تئز دونیادا اولان قایناق کیتابلارا یئرلشدیرمهیی دوشونولور. محمداحمد آدلی بیر فراماسون، اونون یازدیغی قوندارما آذربایجان کیملییی the TİME of Mesopota درگیسینده چاپ اولونور. اونون آراچیلیغی لا بو یازینی میلر روس دیلینه چئویریب یاییر.
احمد کسروی آذربایجان دیلی کیتابیندا او کیتابی آذربایجانین اؤزوندن اؤنملی بیلیب، او کیتابی ساوونمایی هر ایران سئون بیر کسدن ایستیییر. او کیتابین اتک یازیلاریندا کسروی یازیر: ایسلامی انسیکلوپئدیاسیندا آذربایجان باشلیغینین قاباغیندا دیلی تورکو گئتسه ده تبریز باشیلیغیندا آذربایجانین دیلی کسروینین قونداردیغی دیلییاله تانیتیلیر. بئله دئیک کیتابین یازیلیب، قایناقلارا یول تاپماغی بیر ایل چکمیر. دونیادا بوتون قایناقلارا یئرلشدیریرلر.
آذربایجانین موسیقیسی ایندیلیکده دونیانین لاپ تانینمیش موسیقیلریندن ساییلیر. دونیادا آذربایجانین تانینمیش ساز اوستالاری موغامچی اولسالار دا، موغامی چیلخا آذربایجان موسیقیسی تانیمیرلار. موغام شرق اؤلکهلرینه عایید موسیقی اولاراق شرق اؤلکهلرینین گئنل اؤزللییی اولاراق تانینیلیر. موغام شرق اؤلکهلرینده میللتلرین اؤزللیکلرینی ده ایچینه آلیب. آذربایجاندا موسیقیایله ایلگیلننلرین چوخ اولدوقلارینا گؤره موغام آذربایجاندا ایرهلیلهییب، دونیادا آد قازانیب. آنجاق موغامی قالیبلرده ساخلادیقلارینا گؤره هئچ یئنی یئتمه بو قالیبلردن ائشییه چیخا بیلمیر. اوستالار اوستا اولاراق قالیبلرین زیروهسینه یئتیریبلر دئیه بیر داها آددیم آتماغی دوشونمورلر. بو یازی اؤزومون سؤزلریم دئییل. بونلاری ساز اوستادلاریمیزین بیریندن ائشیتمیشم. ساز اوستادی دئییردی قالیبلردن چیخا بیلمهسهلر یقین گلهجکده موسیقیده ایندیکی یئرلرینی الدن وئرمک مجبوریتینده اولاجاقلار. هونرین بیر بؤلومو تئکنیک بیلمک اولسا دا، اؤنملی یؤلومو(یارادیجیلیغی یارادان بؤلومو) اینسانلارین ایچلریندن گلن سسلر دیرلر. ایچریدن گلن سسلرله اؤزلرینی، اؤلکهلرینی دئمهلی دیرلر. بیر ده دئییردی یاددان چیخارمییاق؛ ایندیکی قالیبلری ده بیرلری یارادیبلار. ازلدن دوغولوب گلمیییبلر.
بیلمیرم سیز بیلگیلی کیمسهلرله تانیش اولوبسیز یوخسا یوخ. هر قونودا بیلگیلی اینسان اولدوقلاریجا فرقلی، اورهیه یاتیم اولورلار. اونلارین هر بیریایله اوتوردوقدا چئشیتلی باخیشلی اولدوقلاری گؤزه چارپیر. بو کسلرین اورتاق اؤزللیلیکلری قونولارینا بوتون واقتلارینین قویدوقلاری دیر. اونلارین اؤز ایچلرینه قاپاندیقلاری دا واردیر. داها دوغروسو بیلگیلرینه یئتیرمک اوچون باشقالارینا اوندان آرتیق دا واقت قویا بیلمزلر.
اونلارین باشقا اؤزللیلیکلری بیر قونودا بیر سوییهده اولان بیلگینلر بیر-بیرلرینی چوخ چتین بَیهنیرلر. داها دوغروسو اونلار بیر-بیرلریندن اوزاق گزیرلر. اولا بیلسین باشقا اؤلکهلرده اونلارین آچیق آلانلاری اولدوقلارینا گؤره بیر-بیرلرینی اوز-اوزه چلشگهیه چکیرلر. آنجاق بیزیمکیلرین اؤزلرینی گؤرستدیکلری یئرلری اولمادان هئچ زامان فرقلی گؤروشلرله اوز-اوزه تارتیشمیرلار. بلکه ده بیر-بیرلرینی گؤزلری گؤتورمور؟!
دئدیکلریم بوتون قونلارلا باغلی اوزمانلارین آراسیندا اولور.
گئنللیکله توپلومون آراسیندا بیر سؤز بو گونلر چوخ یئر آچیب. او دا دونیادا اولان بوتون یؤنلرین عئلمی چرچیوهلرینه یئرلشمکدیر. عئلمی اؤلچولرله اؤلچولمک بیر پرستیژ اولاراق گؤزه چارپیر. عئلمی اولچولری ده اولدوقلاری کیمی دوز قوللانماق بیر اوستون فیکره چئوریلیب. بئله بیر اؤلچولر آنا عئلم آدلانانلاردا دوز اولدغونا باخمایاراق، یارادیجیلیقلا ایلگیلی اولان ساحهلرده فاجعهنی اولوشدورور. تئکنیک باخیمیندان دونیالی اؤلچولری گؤزلمک اولدوقجا دوز اولسا دا قاورام باخیمیندان دونیایایا اؤلچو قویماق یانلیش اولا بیلر. هر بیر توپلومون اؤزونه اؤزل کیملییی، دهیَر سیتمی واردیر. هر بیر توپلومدا اولان کیمسه، اؤز توپلومونو باشقا توپلوملاردان یاخشی تانییا بیلر. آچیق دئسم هر کس اؤزوندن یازمالی دیر. باشقاسینی یانسیلاماق ایستهسه عومور بویو ایکینجی درجهلی قالمالیدیر.
دونیادا بیر آداملار وار، اؤز یئرلرینده اؤزلرینه اؤزل آد قازانیرلار. یانی دوزون دئسک توپلوم طرفیندن اونلارا آد وئریلَر. بو آد قازانان کیمسهلرین ایچینده آغیللاری اولمویان کیمسهلر، باجاریقلی دوقتورلار، قوچولار، وارلیلار، اوخویانلار ... و باشقالاری واردیرلار. خویون کئچن اوتوز ایلین ایچینده تانینمیشلاردان بیری ده یدان ایدی. چوخلو خویلولارین یداندان خاطیرهلری واردیر. یدانین آغلی گئدیب-گلمه یینه باخمایاراق هئچ کیمسهنی اینجیتمهدی. یدان تکجه گؤردویو ایشلرله کیمسهلری گولدوردو. یدانی هانسی ایلده دوغولدوغونو بیلمیرم. گؤزومو آچاندان یدانی خویون وارلیقلاریندان بیری اولاراق تانیدیم. بئله کیمسهلر اولمادیقلاری زامان، شهرده دئیهسن ایتیک واردیر. بوندان سونرا خویدا اولدوقدا کسین یدانی گؤرمویوجهیم. آمما یدان خویلولارین یادلاریندا بیر چوخ زامان یاشییاجاقدیر." style="font-size: 10pt; text-align: right;" />