اؤزبَکیستان سفرنامه سی

اؤزبکیستان سفرنامه سی

یازار رقیه کبیری

 قطع رقعی، 209 صفحه

یایین ائوی: انور کتاب

بیرینجی یایین؛ تبریز، 1395 

   بو یازی بیر سفرنامه آدلانسا دا، اوخودوغوموز سفرنامه لردن فرقلی دیر.

ü   روقیه خانیم شاعیر ایله بیرگه حئکایه- رومان یازاری اولدوغو اوچون، کیتابین چوخ یئرینده تاریخه ادبی-سوسیال باخیشلا جوموب اؤزو ایله اوخوجونو دا آپاریر.

ü   سفری بیر شیرکت پلانلادیغینا گؤره، اونلار اویغون گؤردوکلری یئرلره گئتمه لی اولورلار. شیرکت ایسته ین یئرلری گؤرمه لی اولورلار.

ü   روقیه خانیم ایکی یؤنلو(اولوملو-اولومسوز) آچیق-آشیکار بیر اؤن یارغی ایله گؤردوکلرینه یاناشیر. "امیر تئیمور"ا یارانان اؤن یارغی، اؤزبکیستانی گؤرندن سونرا، چوخ فرقله نیر. چونکی، اؤزبکیستان میللی وارلیغی آدلانان نه وارسا تئیموری دؤنمینه عایید دیر.  

ü   کیتابدا یئمک لر، گئییم لر، دب لر، موسیقی دن سؤز گئتسه ده، نارینلیقلارینی آچیقلامادان عمومی بیر گؤروش وئریر. بیر-ایکی یئرده نارینلیقلارا چوخ دیقت وئردیگی آن، یازارین خیال گوجو، اوخوجونو زامان آخینینا چکیر.

ü   بو کیتابین باشقا اؤزللیک لریندن بیری ده قادین گؤزویله باخیلدیغی دیر. بو اؤزللیک هر بؤلمه یه قادین دامغاسینی وورور.

ü   کیتابی اوخویاندا، سفرنامه ایله بیرگه روقیه خانیمین دویغولاری ایله تانیش اولوروق، بو دا، کیتابی شیرینله دیر.

ü   کیتاب یئددی گونلوک یولچولوغون محصولو دور. یئددی گونده اؤزبکیستانین اوچ بؤیوک شهرینین("تاشکند"، "سمرقند" و "بخارا") تاریخی یئرلرینه گئدیلیر. دئمک اولار؛ بو آغیر یولچولوقدا بوش واقتلاری یاتاندان یاتانا دیر. 

-         کیتابین باشلانیشی " اؤزبکیستان یعنی م. م. م."  یازینی کودلاندیریب کیتابی اوخوماغا ماراقلاندیریر. اوچ م. (مسجد، مدرسه، موزه) کلمه لرین باشلانیش حرفی دیر.  هاوا یوللاری ایله اؤزبکیستانا گیردیکلری اوچون، یولچولوق تانیتیمی هاوا آلانیندان باشلاییر.

    هاوا آلانینی روقیه خانیمین یازدیغینا گؤره، آدینا یاراشان بیر یئر دئییل. یازیچی، هوسله بو یولچولوغا چیخسا دا، هاوا آلانیندا گؤردوکلری گؤروشونو دَییشیر. هاوا آلانیندان چیخاندان سونرا تاشکندی دولاناراق "اؤزبکیستان" هوتئلینه گئدیرلر. سالیقچی (راهنما) "تاشکند"ی تانیتدیرارکن "سمرقند" ایله "بخارا" نی دا خاطیرلادیر. دئمک، تاشکند ده، تورک شهرلرینین چوخونا تای، زلزله یاتاغیندا یئرله شیب دیر. یئرآلتی قطعه لر زورا دوشنده شهر تیتره ییر. دئییلنلره گؤره 1966 دا 8.7 (سککیز ممیز یئددی) ریشتئرلیک زلزله اولوبدور. او زلزله دن سونرا تاشکندی یئنیدن قوروبلار.خیاوانلارین گئنیشلیگی اوندان اؤترو ایمیش. تاشکند سووئتلر بیرلیگینده، اؤزونه اوچ آد قازانیب: "بیرینجی سی «دوستلوق شهری» دیر. زلزله دن سونرا اون دؤرد سووئت جمهوریسی تاشکندی دوزلتمه یه قاتیلیرلار. ایکینجی سی، ایکینجی دونیا ساواشیندا، ساواشدا اولانلارا اوچ ائونه ایشله ییب چؤرک پیشیردیکلرینه گؤره، «چؤرک شهری» آدلانیب. اوچونجوسو اوشاقلارین تاشکندین هر بؤلگه سیندن اورا گلیب درس اوخودوقلاریندان اؤترو "اوشاقلار شهری" آدلاندیریبلار.". اونون دئدیگینه گؤره تاشکندین أسکی آدی "چاچ" ایمیش. سککیزینجی قرن، عربلر اورانی آلدیقدا، عرب دیلینده "چ" حرفی اولمادیغیندان اؤترو، بو شهر اؤنجه "شاش"، سونرا "شاشکند" و اون بیرینجی قرندن بویانا "تاشکند" آدلانیب دیر. بو ایپک یولو اوستو شهری، هر زامان هجوملارا معروض قالیب، داش کیمی دایانیب دیر. بو اوزدن، تاش )داش) سؤزو تاشکند میللتینین دایانیش سیمبولونا چئوریلیبدیر.  یازارین تانیتدیردیغی تاشکند یئنیدن قورولموش بیر شهر اولسا دا، کوچه لری ایله اسکی  بینالاری  تاریخی اوندا جانلاندیریر. یئتمیش ایل سووئت دؤورونو کئچیردیکلرینه باخمایاراق اؤزبکیستان خالقی خورافه ایله بورونموش دینی اینانجلارینا باغلی قالیب دیر. تاشکند، باشکند اولسا دا، هله ده سوواق قوخویور.

-         کیتابین ایکینجی بؤلومونون آدی "امنیتلی یئرده حاجی لئیلک بیر آیاغی اوسته دایانیر" دیر. ایکینجی بؤلومون گیریشی اؤزبک یئمک لری ایله یئمیش لرینی تانیتیمی ایله دیر. "اؤزبک پیلووو" ایله "باغِ زاغان" اوزومو آدلار ایچینده آد قازانمیشدی. "باغ زاغان" تئیموریلر دؤورونده هرات شهرینده بیر باغین آدی ایمیش. دئییلنلره گؤره "امیر تئیمور" ساواش ایله بیرگه هونر ایله طبیعتی ده عزیزله ین بیری ایمیش. تئیموریلر دؤنمینده شهرلرین چئوره سینده باغلار قورولموشدور. بو باغلار معمارلیق کیتابلاریندا تئیموری باغلاری آدینا تانینیر. بو عصرده تیکیلمیش باغلار رساملیق آلانینی دا ائتگیله میشدیر.

   یازیچی بو بؤلومده ایکی"آنا" هئکلینی تانیتدیرار کن، کیتابین باشقا یئرلرینده ده ایزینی بوراخان دویغولار ایله مسئله یه یاخینلاشیر. بو دویغولاردان بیری قادین روحو دور.  قادین روحونو عکس ائتدیرن یازیلاردان بیر پارچالاری: " منه ائله گلیرکی، بو اؤلکه‎ده ده شرقین بیر چوخ اؤلکه لری کیمی، بیر خانیم اؤز خوشبختلیک و غم-غصه لرینی یالنیز ائولادلاریندا عکس ائتدیریر. ائولادلاریندان باشقا اؤزونه عایید اؤزل بیر غم- غصه دن، اؤزل بیر خوشبختلیکدن هئچ بیر نَم- نیشان یوخ!"

    یازار بو دویغونون ایچینده خوشبخت آنا سیمبولوندان "سِنا" بیناسینی گؤرورکن اؤزبکیستان حؤکومتی نین قورولوشوندان سؤز آچیر. دئدیینه گؤره، قانون کئچیرن مجلیسده نوماینده لرین یوزده اونو یاشام چئوره سی پارتیالارینا آیریلمالی دیر. اؤزبکیستانین "قانون کئچیرمه"، "قضائیه" و "اجرائیه" قوه لری واردیر. اجرائیه قووه سی "دئموکراتیک اؤزبکیستان جمهوری" سینده أن گوجلو قوه ساییلیر.  خوشبخت آنا سیمبولونون قارشیسیندا قانادچالان حاجی لئیلک سیمبوللاری واردیر. بلدچی نین دئدیینه گؤره، حاجی لئیلک اؤزبکیستاندا موثبت بیر سیمبول داشیییر. "ایسلام کریموو" اؤزبکیستان جمهور باشقانی حاجی لئیلک لره گؤره بئله بیر سؤز دئییر: "هاردا امنیت وارسا، حاجی لئیلک اورادا بیر آیاغی اوسته دایانار."

   یازارین وئردیگی معلوماتا گؤره؛ اؤزبکیستانین 12 ویلایت ی واردیر. مرکزی تاشکنددیر. تاشکند هئچ بیر ویلایت ه باغلی دئییل.  بو 12 ویلایت دن علاوه قره قالپاق آدیندا خودمختار بیربؤلگه ده وار. یاشایان جمعیتلرین ایچینده یوزه یئتمیش دوققوزو اؤزبک، یوزه یئددیسی روس، یوزه دؤردو قزاق، یوزه دؤردو تاجیک، یوزده ایکیسی تاتار و یوزده بیری قره قالپاق، قالانی دا قیرقیز، کوره، اویغور، باشقیر، آذربایجانلی، ائرمنی، یهودی، ایرانلی، ترکمن و کیریمه تورکلری و بیر نئچه آیری جمعیتلر دیر.  قانونا گؤره هئچ بیر جمعیتین سوی ایله جنسیت و یا دین باخیمیندان باشقاسینا، هئچ بیر اوستونلویو یوخدور. بلدچی‌نین دئدییینه گؤره  بخارادا یاشایان ایرانلیلار فارسجا و سمرقندده یاشایان ایرانلیلار آذربایجان کؤکنلی اولدوقلاری اوچون، اؤزبکجه دانیشیرلار.

  روقیه خانیم، اؤزونو ساخلایانماییب فئمئنیستلره گؤره سوروشاندا، بلدچی نین گولوش ایله اوزله شیر. بلدچی یه گؤره، اؤزبکیستاندا خانیملار ایله کیشی لر باراباردیرلار.

-         اوچونجو بؤلوم "خالق رستورانی و اؤزبک پیلووو" دیر. صنعت موزه سینه گئدنده هئیکلی مئیدانا قویولموش امیر تئیمور مئیدانیندان کئچیرلر. بو مئیدان سیاسی دورومدان آسیلی اولاراق فرقلی هئیکللرین آدینی (کونستانتین فون کافمن، ایستالین، لنین، مارکس، ...) داشیمیش.

   صنعت موزه سیندن وئردیگی بیلگیده، چکیده نگاری ایله سوزن دوزی (ال ایشلری) اؤزبکلرین اسکی هونرلریندن ساییلیر. صنعت موزه سینده، تئیموریلرین هونر ایله ایلگی لنمه لرینه یاناشاندا، ساواشجی قان تؤکن بیر یانی اولان امیرلر ایله اینجه صنعته دَیَر وئرن باشقا یانلاری اولدوغونو وورغولاییر. بو سایاق یاناشما، کیتابا آغیرلیغینی قویور. بو قونویو بیر اؤزبک کیمی باخماق ایسته سه یدی یازیچی، بلکه ده بیر قان تؤکن ساواشچی یوخ، دیریلیگی ساغلایان امیر کیمی امیر تئیموره یاناشاردی.

      رسّاملیق، تئیموری دؤورونون یایقین هونرلریندن ساییلیرمیش. تئیموری سبکی رسّاملیقدا مستقل بیر سبک دیر. تئیموریلر دؤنمینده، "کمال الدین بهزاد" بو سبکین آدلیم رساملاریندان ایدی. اؤزبک پیلووو داشییان بؤلومده بو پیلووون نئجه پیشیریلمه یینه گؤره بیلگی وئریلمیر. ساده بو پیلووون ایکی جور (فرغانه، عروسی) اولدوغوندان سؤز گئدیر.  

     تاشکندین چارشی سیندا بؤلمه لر بئله دیر: چؤرک بازاری (اؤزبکجه بازار نان)، أت بازاری (بازار گوشت)، خشکبار بازاری و لبنیات بازاری. چؤرک، أت، خشکبار بازارینین ساتیجیلاری کیشی، لبنیات بازار ایله قیویر-زیویر ساتانلار خانیم دیرلار.  تاشکندده سون گئتدیکلری یئر سیم-سیم رئستورانی اولور. سیم-سیم رئستورانیندا جاز موسیقی سی جانلاسا دا، جازدان خوشلانمایانلارا دینج کلاسیک موسیقی سسله نن یئر ده آییرمیش ایمیشلار.

-         دؤردونجو بؤلوم "قاتار  مراقَنده یه دوغرو آخیر" دیر . قاتار  ، یازاری زامانا آپاریر. زاماندا 130 ایللیک سورن تئیموری ایمپیراتورلوغوندان باش چیخاریر. بو ایمپیراتورلوق قیلینج گوجویله، گئنیش یاییلماسی ایله بیرگه هونر و مدنیت پارلایان سمرقند، بخارا، هرات کیمی شهرلری جانلاندیریر.

سمرقنده یئتیشدیکده قاتاردان یئنینجه کئچمیشدن آیریلیب، ایندی یه گلیریک کیتابدا، امیر تئیمورون مزارینا!. سمرقند ایندی ده، تئیموریلر زامانی دونیانی آلدیغی سان ایله تانینیر. دئییلن لره گؤره، بو شهر، "سُغد" دؤولتی زامانیندا "مراقَنده" آدلانیرمیش!!! بلدچی نین دئدیگینه گؤره سمرقنددن اؤنجه، ایندیکی یئره یاخین اَفراسیاب آدلی بیر شهر وار ایمیش. چنگیزخان او شهری تورپاق بویونا چاتدیرسا دا، امیر تئیمور اونون یاخینلیغیندا سمرقندی تیکیب باش کند ائله ییر. تئیموریلر داغیلاندان سونرا سمرقند بخارا والی سینه باغلی اولور. 1868-جی میلادی ایلده روسلار سمرقندی آلیب روس حاکیمی شهره قویورلار. 6 قرن امیر تئیمورون زامانیندان کئچسه ده اؤزبک میللتینین گؤنوللرینده تکجه امیر تئیمور یاشاییر. یازار، امیر تئیمورون مزاریندا یئنه تئیمورون ایکی یؤنلو اولدوغونو وورغولایاراق، بو دؤنه اوستونلویو هونره یاراتدیغی ایمکانلارا وئریر.  

    سمرقندده ریگستان آدلی بیر مکان دا، اوچ بینادان اولوشموش بیر مجموعه واردیر. اولوغ بیگ مدرسه سی، شیردار مدرسه سی ایله طلاکاری مچید- مدرسه.

-         " یئرله گؤیو بیر- بیریله باریشدیران سمرقند" بئشینجی بؤلومونه وئریلن آد دیر. افراسیاب شهریندن ساده جه تورپاق قالیب (سانکی یوخ ایمیش). تورپاق اولموش شهر، یازیچی نین خاطیره سینی هیروشمادان ناکازاکی یه، پالمیرادا داعش ایله طالیبانین یانینا آپاریر. اؤزبکیستاندا، زینداندان آغیر جزا یوخ دیر. دئیه سن اعدام سووئتلر دؤورو قالدیریلیب دیر!!!

"خوجا دانیال" مزاری، موسلمان، خیریستیان و یهودی لرین اورتاق زیارت ائتدیک لری مزار دیر. خوجا دانیال مزاری سیاب چایی یئرله شن تپه نین اوستونده دیر، تپه نین أته یینده ایسه گومبذلی دامچا یئرله شیر. اؤزبکیستاندا موقدس مکانلار ایله سو یان-یانا گلیر. یازارین ظنیجه سویو قوروماق اوچون موقدس مکانلار و موقدس مکانلاری قوروماق اوچون سودان فایدالانیرمیشلار.

  "چیلله خانا" مزاردان گؤرونن تپه نین قارنیندا، قاپیسی قیفیل‎لی دورور. چیلله خانا صوفولارین قیرخ گئجه-گوندوز دونیادان آیریلیب اؤزلرینده اولماق یئری دیر.

    سمرقندین اسکی  یئرلریندن بیری  "اولوغ بیگ" رصدخاناسی دیر. تئیمورون نوه سی اولان "اولوغ بیگ" بیلگین بیر ایمیش. یازارین فارس سویلو یول-بیرلریندن بیری "اولوغ بیگ"-ین تئیمورون نوه سی اولدوغونو سیندیرَنمیر. روسلار اؤلکه نی آلاندان سونرا موسلمانلار ایله بیرگه یاشایا بیلمه دیکلری اوچون، سمرقندین یانیندا روسلار شهری آدیندا بیر یئر تیکدیریرلر. بو بؤلومده یئنه یازار بو دؤنه "جاواد مجابی" دیلیندن تئیموریلر دؤنمینین ایکی یؤنلویوندن سؤز آچیر: " تئیموری حؤکومتی قان تؤکن بیر  حؤکومت اولدوغویلا برابر، دینی بیر حؤکومت دئییلدی. بونونلا بئله هونر  و علمه یییه دوروردولار. بیزیم بوتون تجسمی هونر لریمیزین شاه اثرلری مغوللار و تئیموریلر عصرینه عایید دیر و بو عصرده هونر  اینکیشاف ائتمیشدیر." بیز کلمه سی چوخ ماراقلی گلیر. نئجه بیز آدلاندیردیغیمیز کیملیگین هونر لرینین شاه اثرلری، ائله همن بیز آدلاندیردیغیمیز دوشمن لرین دؤنمینده یارانیر؟!!"

  8- ینجی میلادی ایلدن قالان، ایستیقلال دؤنمینده مرمت اولونان کاغیذخانا سمرقندین باشقا تاریخی یئری ساییلیر. کاغیذخانا سو ایله فیرلانان دَییرمان یازاری، زامانین گئری دؤنوش آتینا میندیریر. اوردا، کاغیذ اسکی اوسلوب ایله عمله گلیر. یازار کاغیذین نئجه عمله گلمه یینی نارینلیق ایله ایضاح ائدیر. کاغیذین نئجه چتین عمله گلمه یی، کاغاذین دَیرینی آرتدیریر.

   "شاهِ زنده" مقبره سی 8-ینجی یوز ایللیگه عایید اولسا دا، اوردا تیکیلن بینا امیر تئیمورون دستور ایله تیکیلیب دیر. "شاهِ زنده" مجموعه سینه اورتا آسیانین میرواریسی آدی وئریلیر. بو بینانین کاشیکارلیقلاری یازارین ماراغینی هر ندن چوخ چکیر. اوردا کاشیلارین گؤی رنگی ایله "گؤی" بیر-بیرینه قووشورلار .  سمرقندده اولان تاریخی اثرلر، تئیموریلر دؤنمین نئچه یؤنلو و پارادوکس  یارادان دؤنم اولدوغونو یازاردا جانلاندیریر. یازار، نه قدر خوش گؤرولو اولسا دا، بیر یؤنلو یازیلان تاریخی کیتابلاردان لایلانان گؤروشلرین ائتگیسینده "تئیموری" دؤنمینه بیر اؤزبک گؤزو ایله باخا بیلمک ایمکانی تاپمیر. یازارین دئدیگینه گؤره؛ "سمرقند تورپاقلا گؤیو رنگ واسیطه سیله باریشدیریب. هونر، یئرله گؤیو بیر- بیرینه هؤروب".

   یازارین یول_بیری "جاواد مجابی"، "شهریار عدل" آدلی بیر آراشدیریجی و آرخولوقون "جهان ایرانی" نظریه سیندن دانیشیر. بو نظریه ده دونیانین هر بیر یئرینده ایرانین ایزینی گؤرسه دن شئی لر، ایرانین وارلیغی ساییلیر. بو نظریه کوردلرین "هر یئرده کورد واردیرسا اورا کوردوستان دیر" شوعارلارینی خاطیرلادیر. 

-         آلتینجی بؤلوم "قاتار ، شئیطان آراباسی"

    سمرقندده (صحیح بخارایی) کیتابین یازاری "امام بخارایی"نین مزاری، یازار ایله یول_بیرلرینین مقصدی اولور. اوردا بوتون دینی مکانلارین مزاردا یاتان آداملارینا منسوب خورافه بورونن اوسطوره وی ناغیللار واردیر. یازار، اؤزبکیستانی گزَرکن خالقین یئنیلشمه سیندن سؤز آچیر. یاشا، قاتا، جینسه، پئشه یه باخمایاراق هر کسین الینده بیر موبایل گؤرمک اولور. سمرقندین بازاریندا قوهون(قوون) سبدی یازیچی نین ماراغینی قازانیر. سمرقنددن بخارایا قاتار  ایله اوچ ساعاتلیق یولچولوغا چیخیرلار. یازارین واقونداشی سانکی خوروز رسامی ایمیش یازارا گؤره!!! کیتابین باشا-باشیندا یازارین سیمبول آختاریجی گؤزو واردیر. هر نه یی سیمبوللاشدیریر. بخارانین واغزالی (قاتار دوراغی) بلدچی نین دئدیگینه گؤره نیقالای زامانینا قاییدیر. دمیر یولو ایندیکی یئره یئتیشنده، دین خادیملری "قاتار شئیطان آراباسی دیر" دئیه، قاتر یولونون بخارایا چکیلمه یینه ایجازه وئرمه میشلر. روسلار اؤزلری اوچون واغزالا یاخین بیر شهر تیکمیشلر!!!

  "لبِ حووض " آدلی مکاندا، حووض ون دؤره سینده، بیر رئستوران، ایکی دینی مدرسه، بیر ده خانقاه واردیر. دئییلن لره گؤره بو حووض ، 1915-جی میلادی آخان چایلارین سولاریندان فایدالانماقدان اؤترو دوزَلمیشدی. بخارادا سوواق بینالار بو شهری تورپاغا بویادیر.

-         "مودئرن اینسانین هر ایشی یاریمچیق قالیر " یئدینجی بؤلومون باشلیغی دیر. "ایوب چئشمه" نین اوستونده بیر گونبذلی بینا تیکیلیب دیر. بینانین ایچینده بیر قویو (ایوب چئشمه سی نین قویوسو)، قویون آرخاسیندا بیر مزار، مزارین قیراغیندا بیر توغ، توغون باشینا پنجه لابه (بئش بارماقلی أل تیمثالی) و چئشمه دن لوله چکیلمیش سو قیرنالاری واردیر. بلدچی، بو چئشمه نین رَوایتینی دئیرکن، یازار گئنه دالیر خیال باغچاسینا. "امیر تئیمور" بو بینانی چئشمه نین اوستونه تیکدیریب دیر. بخارا شهرین شیرین سو چئشمه سی تکجه ائله بو چئشمه دیر. بوزقیر ایقلیمینده یئرله شن بخارا شهرینین خریطه سی، دَوه باشی شکلینده دیر.  بو چئشمه یه گؤره خورافه یه بورونموش بیر روایت واردیر. بینانین دووارینا آسیلان خریطه ده، اورال گؤلونون 1960-دان 2010-قوروماسینین دؤنملرینی بیلدیریلیر. گؤلون قوروماسی نین اصلی سببی حددن آرتیق اکینچیلیک اوچون، سو گؤتورمک اولوبدور. "اورمو گؤلو" ده "اورال" گؤلونون یولونو گئدیر سانکی!!!

9-جو عصره عایید اولان ایسماعیل سامانی نین مزاری یئرله شن بینادا، 18 نؤوع کرپیج هؤرمه سی واردیر. بخارانین 16-جی عصرده تیکیلن حاصاری بازارا آچیلیر. بو بازارین؛ چؤرک، آغارانتی، قورو یئمیش، أت، گؤی-گؤیرتی کیمی بؤلوم لری واردیر. یازی یا گؤره بازارین ساتیجیلارینین یوزده دوخسانی خانیم دیرلار. بازارین تمیزلیگی، اؤزبکیستانین باشقا یئرلرینه تای یولچولارین ماراغینی چکیر. بازار ایله افراسیاب شهرین آراسیندا 18-جی عصیرده تیکیلمیش "بالای حووض " خانقاه-مَچید بیناسی یئرله شیر. بوردا دا سولاری ییغماغا بیر حووض  واردیر. قدیم زامانلار صوفولارین مکانی اولموش یئرده ایندی نئچه ائونه لیک ناماز قیلینیر. صوفولاری گؤرمک اولمور.

          ریگئستان مئیدانیندا یئرله شن سیاوش أرکی (بخارا أرکی)، یئنی چاغ باشلامامیشدان، حاکیم لرین مکانی اولوبدور. هر ساواشدا قالانین اوست بؤلومو ییخیلیب سونرادان دوزَلمیش ایمیش. قالادا زیندانین ایچینده سیمبولیک دوستاقلار بیر داها یازیچی نی دویغولاندیریر. قالادان اوزاقدا یاری گونبذلی فیروزه رنگینده بیر بینانی( نیم گونبذ مسجدی) بلدچی اونلارا گؤرسه دن کیمی، یازارین خیالی اوچور گئدیر گونبذدن گؤیه!

-         سککیزینجی بؤلومون باشلیغی " زامان؛ اوجوزلو بیر میداد سیلن" دیر. شهرین سوواق بینالاری، بینالارین اسکی قاپیلاری، قاپیلارین اوستونده کی گول میخلارینین ایزی ایتمه یه دوغرو گئتمه سینی یازار، زامانی اوجوزلو بیر میداد سیلنه بنزه دیب دیر.

  ائو-رئستورانین بیچیمی، قدیم زامانلاری جانلاندیریر. یئمکلری گؤزلویورکن "مجابی" توپلومدا سورویه قاریشیب ایتمه مک اوچون، هونرمندین توپلوم طرفیندن تعریفله نن استاندارلاردان اوجا سویه ده اولماسینی وورغولاییر.

  "ستاره ی ماه خاصه" آدلی باغ-سارای بخارا حاکیمینین ائوی، سئوگیلیسی(ستاره خانیم) اوچون، 1911-1917 آرالاریندا تیکیلیب دیر. بینانین مئعماری اوستاد شیرین مورادوو دیر.   "چهار منار" آدلی بینا، یازارگیلین سونراکی مقصدلری دیر. بو بینانین حئکایه سی باشقا بینالارین حئکایه سینه تای دینه باغلی دئییل. بو حئکایه عاییله یه باغلی بیر حئکایه دیر.  اونا گؤره ده، یازارین خوشونا گئدیر.

  اؤزبکیستاندا اولان امنیت حیسی یازیچی ایله یولداشلارینی چوخ ائتگیله ییر. خانیملار اؤزلرینی قوروماق دویغوسونو یاشامیرلار.

-         سونونجو بؤلوم "سفر در وطن، خلوت در انجمن (بهاالدین نقشبند)" باشلیغیندا دیر. بهاالدین نقشبندی نین مزاری یئرله شن بینادا، بخارانین باشقا بینالارینا تای، حووض واردیر. بخارانین کویری ایقلیمینده، بو بؤیوک حووضلار سوُیون هدره گئتمه یینین قاباغینی آلیب و أسکی زامانلاردان بری سوُ توپلاماق اوچون بیر آراج اولوبلار. بهاالدین نقشبندینین آغ معجرله حاصارلانمیش اوستو آچیق مزاری، حیطین اورتاسیندا یئردن اوجا بیر مکاندا دیر. بینا اوچ بوجاقلی بیر ائیوان ایله، نئچه چیلله خانادان اولوشور. او یئرین آدی هیندوان قصری، سونرا عارفان قصری اولموش ایمیش. بهاالدین نقشبندیه 1318-جی میلادی ایلده دوغولسا دا، ایندی گؤرونن بینا 19-جو عصرده تیکلیب دیر.

    کیتابا گؤره بهاالدین اؤز عصرینین بؤیوک عاریفلریندن اولوب دور. اونون شاگیردلرینه وئردییی درس بو ایمیش: "سفر در وطن، خلوت در انجمن". او ، ذکر جهری ایله راضیلاشا بیلمیرمیش. اوستادین اصل سؤزو بو ایدی؛ " دل بیار و دست بکار".  بهاالدین دئییرمیش کی: "گرکلی دئییل بیر صوفو طریقت یولوندا سئیر و سلوک ائتمک اوچون یاشامین نعمتلریندن أل اوزسون. صوفو دا باشقا اینسانلارا  تای یاشاییب عاییله قوروب، یاشاملا برابر صوفولوغون دؤرد مرحله سی یعنی شریعت، طریقت، معرفت و حقیقته چاتمالی دیر."

  "بخارا" نین سووئت دؤورونون سونونجو جمهور باشقانی "فیض اله خواجه"نین ائوی، بلدچی نین دئدیینه گؤره، بخارا وارلیلارین ائولرینی تمثیل ائدیرمیش. ائوین اوچ حیطی وار ایدی. بیرینجی حیط باغ کیمی، ایکینجی حیط بیناسی دؤولته باغلی ایداری ایشلری گؤرمک اوچون، اوچونجو حیط ایسه ایکی مرتبه لی اوچ ائیوانلی بؤیوک بیر ائو ایدی. بو ائو، گونون ایشغینا دایالی، یاز، یای، پاییز و قیش ائولرینه بؤلونور. "فیض اله خواجه"، "ایستالین"ین أمری ایله 1937 ده اؤلدورولوب، تک ائولادی(قیزی) سیبری یه سورگون اولموشدو. یازارین دئدیگینه گؤره اؤزبکیستانین اسکی معمارلیغیندا پنجره لر ساده جه حیطه آچیلیرمیشلار. کوچه ایله دربنده آچیلان پنجره لری یوخ ایمیش.

  بخارانین "قره گول" بؤرکو تانینمیش بؤرک دیر. قره گول بؤرکو قوزو دریسیندن تیکیلیر. بؤرکچو بازار توریستلرین ماراغینی قازانان آلیش-وئریش بازارلاردان بیری دیر.

   "پای کلان" میناره سی، 12-جی قرنده بخارا حاکیمی أرسلان خانین أمری ایله تیکیلمیشدی. 47 مئتر اوجالیغی، 10 مئتر بینؤوره سی، 14 بئلی، هر بئلین ده اؤزل کرپیج هؤرمه سی، بو عظمتلی میناره نی بخارانین سیمبولونا چئویریب دیر. میناره نین یانیندا "اولوغ بیگ مدرسه" سی ایله "میر عرب مچید"ی یئرله شیر. اؤزبکیستاندا گلین‎لرین، گلین پالتاری ایله موقدس یئرلرین زیارتینه گئتمه سی، یازاری ماراقلاندیریر. "پای کلان"ین یانیندا خالچا توخویان قیزلارین دورومو، ایش اوشاقلار ایله قادینسل حیسلری قاپسایان قیزلار دویغوسونو، یازاردا اویاندیریر. قیزلارین دَزگاه باشیندا موبایل اویناتمالاری، مودئرنیزمین آیاق ایزلرینی گؤسترگه سی کیمی اورتایا گتیریلیر.

  اؤزبکستان یولچولوغون سون ناهاری بیر رئستوراندا اولور. رئستورانلاردا "آت أتی" بیر دئسئر کیمی یئمک ماسالارینا قویولور. اؤزبک یئمکلرینین چوخو أتدن دوزَلیر. قولچاق دوزَلدن فابریکا یولچولاریمیزین سون گزدیکلری مکان اولور. قولچاق دوزَلدن فابریکادا، کاغیذ خمیریندن دؤزَلَن قولچاق (اؤزبکجه؛ قوقیرچوق) اؤزبک ناغیللارینین شخصیتلرینی جانلاندیریر.

   بخارا هاوا آلانیندان تاشکند هاوا آلانینا گئدیب، گئجه نی هوتئلده قالیب، سحر تاشکندین هاوا آلانیندان تئهرانا دؤنمک ایسته ین یولچولار، تاشکند هاوا آلانیندا تپه دن دیرناغا آختاریلیرلار. بو دا موسافیرلری اینجیدیر. یازیچی طیاره ده نوت دفترینه یادداشتلارینی یازیر. یولچولوغا باشلامادان اؤنجه تاریخه سفر ائله مه یی دوشونن یازار، دؤنوشده ده، تاریخه سفر ائله دیگینی دوشونور. اؤزبکیستانین تاریخینده "تئیموریلر" دؤنمیندن سونرا هئچ بیر دؤنم اؤزبک میللتینین میللی وارلیغینا بیر شئی آرتیرماییب دیر. سووئتین ایدئولوژیک باسقی سی،  اؤزبکلری اؤز میللی کولتوروندن آییرا بیلمه ییب دیر.  سووئتلردن سونرا خورافه ایله دینی اینانجین قارما-قاریشیق قاریشیمی خالقین ایچینده آیاق آلیب گئدیر.   

بو یازی ایشیق سایتیندا یاییملانیب دیر.