داش قاپی
دوشوندوک‌لریمین پارچالارینی هردن ایسته‌دیـییم کیمی یازیرام
داش قاپی
دوشوندوک‌لریمین پارچالارینی هردن ایسته‌دیـییم کیمی یازیرام
کئچن ایلیمیز
۱۳۹۰-جی گونش ایلی، بلکه تکجه منه یوخ بیر چوخ خویلو یولداشلارا، یاددان چیخمایان آجی بیر ایل ایدی. کلمه‌لری یازیب-پوزورام بلکه بو ایلی آنلادام، آنجاق اولمور. اوشاقلیق دوستوم، دیرلی فیکیرداشمیز ایبراهیم بی جعفرزاده‌نین عائیله‌سی مینا خانیم و بالالاری آیلا ایله بیرلیکده واقت‌سیز اؤلوم‌لری، بو ایلی بیزه بیر قارا ایله چئویردی. اونلارین یئرلرینین بوشلوغو، یاشادیغیم ایل‌لرین بوتونلویونه سؤزسوز آغیرلیق ائله‌جه‌یک. دئییرلر زامان آیریلیق‌لاری یادیرقادار، آنجاق هر گون گئچدیکجه، بو ایتگی‌نین آغیرلیغی اؤزونو گؤرسه‌دیر. جعفرزاده عائیله‌سی‌نین اؤلومو، رضا براهینی‌نین "آواز کشتگان" ها بئله عباس معروفی‌نین " سمفونی مردگان" رومان‌لارینین بئینیمده جانلاندیریر. اونلار بیر رومان‌دیرلار. بلکه ده گئرچک‌دن دوغان بیر رومان، آنجاق ایبراهیم گیلین اؤلوم‌لری، نئچه ایل بوندان اؤنجه باشلانان اؤلوم سیمفونی‌لرینین بیتیشدیریجی‌سی ایدی. سهند افشاری، موهندیس غلامریضا امانی، چینگیز بخت‌آور،...، مینا کهروبائی، آیلا جعفرزاده و سونوندا ایبراهیم جعفرزاده بیر-بیر سس-سسه وئریریب سیمفونی‌نی یارادیرلار. اومودوم وار ایبراهیم بی بو سیمفونی‌نی نوقتالامیش اولا.
کئچن ایل بؤلگه، دورمادان بیر بورولقانا بورونموشدو. بورولقانین نئجه، هاچان دوراجاغینی دئمک اولمور. دونیادا یئنی‌لیک صنعتدن، توپلوما، توپلوم‌لاردان دوولت‌له‌ره، دوولت‌لردن اولترا گوج‌له‌ره هیزلا سوروردو. اوزایا اوزاندیغی‌نی بیلمیرم. بلکه چوخدان اوزانیب منیم خبریم یوخدور.
1390-جی گونش ایلی ده 1389-جی ایله تای چالیشدیم، بالاجا اولموش اولسا دا، الیم چاتان واقت‌لار بیر سؤزلر یازام. بئله بیر یازمالارا چوخلارینین سؤزلری واردیر. دئییلن سؤزلره باخمایاراق یازماین دالیسین توتدوم. دوزون سوروشساز بیرینین خوشو گلیب-گلمه‌دیـیی اوچون یازمیردیم. ایسته‌دیـییم سونوجا چاتدیم. یازمادیغینیز واقت، هئچ کیمین سیزیله ایشی اولمایاجاق، بیر ایش گؤرمه‌دیـیینیز واقت هئچ کیمین سیزیله ایشی اولمایاجاق. بلکه بیر-ایکی یازیدا سیزه ال چالالار، آنجاق بیر ایشی سوره‌لی گؤردویونوزده ال چالمالار کوببایا چؤنه‌جک‌دیر. بلکه بو طبیعه‌تین طبیعه‌تی اولا. بئله بیر دورومدان قورتولماغا، سؤزلری ائشیدیب، یاخشی یئرلرینی ده‌یرلندیریب، به‌یه‌نمه‌دیـییمیز یئرلرینی نظره آلاراق، اؤز ایشیمیزین دالیسین توتمالی‌ییق. باشقالارینین باشقا گؤروش‌لری وارسا، اورتایا قویمالی‌دیرلار. گؤروش‌لر توپلاندیق‌دا ایچیندن اورتا بیر گؤروشه چاتماق اولار.
بئله بیر چالیشمالار، اینسانی گوندمده ساخلاییر. گوندمده اولماغین ایکی اوزو واردیر، بیرینجی‌سی ده‌رینله‌شمه‌یین قارشی‌سین آلیر. یولدان کئچن هر بیر خبر، سس، فیکیر بئینی قاتیر. ایکینجی‌سی گونجل‌لشدیریر(اولوملو اوزو). بوتون یولداشلارا بیر اؤنری واریمدی، یازماقدان قورخماسین‌لار. یازماقدان قورخان‌لار هئچ واقت یازانمایاجاق‌لار. دانیشماقدان قورخان‌لار، قورخدوق‌لاری واقتا دک دانیشانمایاجاق‌لار. هر بیر یازیدا، دانیشیق‌دا یئترسیزلیک‌لر اولار. گرک چالیشاق بو یئترسیزلیک‌لری آزالدیب، آرادان گؤتورک. یئترسیزلیک یارانار دئیه یازیب، دانیشماقدان قورخمامالی‌ییق. گلین بایرامدا ائولریمیزله بیرلیکده قورخولاریمیزی دا تؤکه‌ک.
بایرامیز موبارک، گلن گونلریز خئییرلی، سوفرالاریز برکت‌لی اولسون.
بایرام، اؤزو اؤزونو تیکرارلاییر
"بایرام اوشاق‌لارینکی دیر" سؤزونو اوشاق اولدوغوموز واقت، گنج واقت‌لاریمیز، بؤیودویوموز آنلار ائشیدیب، ایشله‌دیریک. اوشاق‌لار اوچون یئنی‌له‌نیر، بؤیوک‌لر اوچون، یئر اوچون، اؤزونه یئنی‌له‌نیر دئیه بیلیریک. دب‌لری چوخ اوزاق‌لاردان بو گؤنه سوروک‌لویوب تؤکه‌نین تؤکوب، گؤتوره‌نین گؤتوروب، ساخلایانین ساخلاییب گتیرن، دوشونجه‌نین ده داشیما یوکونو بوینونا آلیب، دیله وئریب، دیلده ساخلاییب دیر. بو آرادا دون ده‌ییشمه‌لر، آنلاشیلمازلیق‌لار، یوزمالار اولوب دیر. بایرام اؤزو دانیشیر، یاشیـییر، یاشادیر. بیزه قالان یاشاییب، یاشاتدیق‌لارینی اؤزوموزدن سونراکی‌لارا چاتدیرماق دیر. یاشادیق‌لاریمیزی چاتدیرماساق، یاشامادیق‌لاریمیزی چاتدیرمالی اولاجاییق. اؤنملی اولوب-اولمادیغینا کیمسه‌لر قرار وئره‌جک‌لر، آنجاق بیرلرینه دئمک زوروندا قالاندا ایلیم-ایلیم آختاراجاییق، تاپماییب، باشقالارینین یاراتدیق‌لارینی وئره‌جه‌ییک، یوخاری باشی اؤزوموزله‌شدیریب هئچ منیمسه‌مه‌دیـییمیز قوندارمالاری ساووناجاییق.
یادیرقاییب یادیرقامادیغیمیز، یاشاییب یاشامادیغیمیز دب‌لردن بیر نئچه‌سینی بیرلیکده واراق‌لایاق:
بایرام آیی گیرندن، بایرام حاضیرلیق‌لاری باشلانار. ائله‌بیل بیر ایل یاشیـییریق بیر آیدا حاضیرلانیب بایرامی یاشاماق اوچون. ایلین باشقا زامان‌لاریندا موناسیبت‌لر اولور. آنجاق، ایلین باشلانیشی موناسیبت‌لرین بایرامی دیر. بو اوزدن بایرام کلمه‌سی‌نی تک ایشلت‌دیـییمیز واقت، هر کس ایل بایرام اولدوغونو دوشونر. سونرا باشقا بایرام‌لاری نظره گتیرر. بایرام آیی چرشمبه‌لری ایله تانینیر. چرشمبه‌لرین ایچینده آخیر چرشمبه هر چرشمبه‌دن چوخ سسله‌نیر، شادلانیر.
بایرام آیی‌نین چرشمبه‌لرینی بئله سیرالاییب‌لار:
- ایلک چرشمبه‌نی، سو چرشمبه‌سی آدلاندیریب‌لار. بو چرشمبه‌نی نمین ماحالیندا قره چرشمبه، یالانچی چرشمبه، چیلله قووان چرشمبه ده چاغیران‌لار اولوب.
- ایکینجی چرشمبه‌یه، اود چرشمبه دئییرلر. اونا کول چرشمبه ده دئیه‌ن‌لر واردیر.
- اوچونجو چرشمبه؛ یئل چرشمبه‌سی آدلانیب. اونا موشتولوق چرشمبه‌سی ده دئییرلر. میـیانانین کوله‌بوز ماحالیندا کوله چرشمبه ده دئییرلر. کوله‌بوزدا قادین‌لارین ساچلارینی کسدیره‌ر‌لر.
- دؤدونجو چرشمبه، آخیر چرشمبه، سون چرشمبه، تورپاق چرشمبه‌سی آدلانار. بو چرشمبه‌‌ده گؤرولن ایش‌لر بونلاردیرلار،: سحر باشی قیزلارین سو باشینا(بولاق، چای، گؤل..) گئدیب سویو قئچی‌له‌مک، سودان آتیلیب، آرزی‌لاماری، کیشی‌لرین، اوغلان‌لارین سحر باشی بازارا گئدیب، قادین‌لارا، قیزلارا چرشمبه‌لیک آلمالاری، آخشام اوستو تونقال قالاییب، اود یاندیریب، اوستوندن آتیلماق، شام‌دان سونرا اوشاق‌لارین داملاردان، پئنجه‌ره‌لردن شال(قورشاق) سال‌لامارلاری، گلین‌له‌ره پای آپاریلما. عجب شئرین شاوان کندینده پؤلکه یاندیریب، یئله وئرمه‌لری اولور. نظره گلیر ایندی‌لیک‌ده آخیر چرشمبه، دؤرد چرشمبه‌نین یوکونو داشی‌ییر.
چرشمبه‌نی سووشدوراندان سونرا، بایراما حاضیرلیق‌لار بیتؤو‌له‌شر. برکت‌لر سوفراسی سالینار. چالیشینار برکت‌لرین یئتدی‌سیندن سوفرایا قویولا. سوفرادا هر نه قیرمیزی‌یا چالار. قیرمیزی بایرام رنگی دیر. قان رنگی، جان رنگی دیر.
برکت‌لردن یئتدیسی بونلاردیر:
- تورپاق برکتی: قووورقا، بوغدا، تورپاق
- سو برکتی: بالیق، سو
- آغاج برکتی: آلما، ایده، جه‌ویز...
- معنوی گؤی برکتی: قوران، آینا، ایشیق
- آل-وئر برکتی: پول، سیککه
- حئیوان برکتی: یومورتا
- گؤیه‌رمه برکتی: گؤی بئجرتمک
ائلین اؤلوب-گئدن‌لری ده بایرامدان پایلارینی آلارلار. ایلین آخیر جوما آخشامی، یاددا قالان گئدن‌لری خاطیرلاماق اوچون، قبیر اوست‌لرینه گئدیلیب، فاتیحه اوخونوب، خاطیرلانارلار. بایرامین اول گونو اؤلولری اولان‌لار گئدیلیب باش ساغلیغی وئریرلر. قارا بایرام‌لاری چیخمایان‌‌لارا قارا بایرام توتورلار. هر کس ته‌زه پالتارین گئییب، قوناق‌لیغا گئدر.
اوشاق‌لار بایرام‌لیق‌لارین بؤیوک‌لردن آلارلار.
چئشیت‌لی آچی‌لاردان باخانمایان‌لار
بیر قونویا گیریشین، بیر آچی‌دان باخین. باخدیغیز آچی‌نی چالیشین بوتونلوک‌له منیمسه‌یه بیلیب، دارتیشیب، سؤزلری اولان‌لارا جاواب وئره بیلیب، قاپساملی باخیشیز اولا. هر زامان کئچدیکجه، باخیشینیز دونوب، برکی‌یه‌جک. ائله واقت یئتیره‌جک، قونویا باشقا جور باخان‌لاری قانماز گؤره‌جک‌سیز. هر بیر کس‌له دیدیشیب، بوغوشوب سونوندا یورولاجاقسیز. بیزیم توپلومدا بئله گیریشمه‌لر گئنیش یاییلیب. یاییلماغی البت، فیکیر یئیه‌لرین ایچینده دیر. کوتله، هر بیر قونویا دیدیشه‌جک واقت قویمویوب، قازانجی‌نین دالیسیجا اولار.
بیر آچی‌دان باخان قونویا، نئچه آچی‌دان باخدیغینیز واقت‌لار، گؤروشونوز فرقله‌نه‌جک. اؤزونوزه باخیش تاپاجاقسیز، آنجاق بو گؤروش، باشقالارینین گؤروش‌لرینی نظره آلاراق اولوشولاجاق. بئله بیر گؤروشو اولان‌لار، باشقالارینی اؤزلرینه دوشمان یوخ، بلکه فرقلی گؤروش‌لری اولان بیرلری گؤره‌جک. فرقلی گؤروش‌لری اولان فیکیر آدام‌لاری، زامان سوره‌سینده باشقا بیر قونودا سیزین گؤروشونوزه یاخین گؤروش تاپا بیلرلر. البت بئله بیر دوروم، دونمادیغیمیز واقت‌لار اولور. اینسان‌لاری، توپلوم‌لاری، دونیانی بیر آچی‌دان گؤرن‌لر، ایره‌لی‌له‌مه‌یه زورلانارلار.
یوخاریدا یازدیغیم گؤروش آچی‌لاری، بیرئی‌لرده اولان واقت، بیرئی‌لری ائتگی‌له‌یه‌ر. آنجاق بئله بیر گؤروش‌لر، بیر توپلومون گؤروشونه چئوریلن چاغ، توپلومو ائتگی‌له‌یه بیلر. توپلوم‌لارا اولماسین ضررلری وورار. اؤزوموز اوچون اولماسا بئله، توپلوم اوچون چئوره‌ده اولان، دونیادا اولان بوتون گؤروش‌لری تانیـییب، اویغون گؤروش‌لری سئچمه‌لی‌ییک. اولا بیلسین بوگون اویغون اولان گؤروش‌لر، صاباح ضررلی اولسون.
وعده یئلی قیشین قورتولماغیندان خبر وئریر. دونن دورمادان اسیردی!
دونن یئل‌لیک ایدی. یئل دورمادان اسیردی. بایرام یئلی چارداق‌لاری ییخاندا یادیما دوشوردو. آخشام اوستو تئلفون سسلندی. دانیشان اوستاد منظوری ایدی. دونن‌کی یئلین وعده یئل اولدوغونو وورغولادی. وعده یئلی بایراما اون‌یئددی گون قالان اسر.
آذربایجاندا یئل‌لرین اؤزلرینه کاراکتئرلری واردیر. آشاغیدا ناصیر منظورونون دیلماج درگی‌سینده یایینلانان یازیسی‌نین چئویریلمه‌سی گلیر.
مئه یئلی: قوجا دیر. یئری گون چیخان داغلارین دالیندا دیر. خیمیر-خیمیر اسر دؤزوملو یئل دیر. اکینچی‌ایله بیچینچی‌نین یاردیمچی‌سی دیر. یئر، مئه یئلدن کئشه‌لر(نم جانینا اوتوروب، اکمه‌یه حاضیرلانار). بیچین واقتی سحرین دانسوسو، زمی‌نین کوله‌شینه اوتوروب، دریلمه‌یین ساغلار. کوله‌شدن سامانی آییرماق اوچون، مئه یئل‌له سووورارلار. مئه یئلی اسدیک‌جه، دئییرلر قانادیوا قوربان، آی قوجا مئه. مئه یئل هردن حیرصله‌نیب، آغ یئلین قاباغیندا دایانیب، بولوت‌لاری دایاندیریب، یاغدیت‌دیرار. بئله واقت‌لار مئه یئلینین اسمه‌یی عظمتلی‌دیر.
آغ یئل؛ اسمه‌یی قورو دیر. هر نه‌یی قورودور. اکینچی‌لرله بیچینچی‌لری اینجی‌در. آغ یئل گنج، دلی قانلی‌دیر. هر نه‌یی داغیدار. یایدا آغ یئلین قوروتدوغو بیتگی‌لردن مئشه‌لرده یانقین چیخیب، آغ یئل یانقینی یایار. آغ یئل، مئه یئلدن قورخار. مئه یئل، آغ یئلی قیرخ آرشین قویودا توتار. آغ یئل، مئه یئلین باشی قاریشان چاغ، اونون بیر گؤزونو چیخاریب، قویودان اؤزونو قورتارار. ائله اونا گؤره مئه یئلی بیر گؤزلو دور. سومئر میتولوژیسینده یئل تانریچاسی‌نین آدی "ان لیل" دیر. آغ یئلین توفانلی اسمه‌یی اوزاندیقدا، اونو دایاندیرماق اوچون قیرخ کئچه‌لین آدینا بیر ایپه قیرخ دویون ووروب، باغدا بیر داشین آلتنیا قویارلار.
وعده یئلی(بایرام یئلی)، یازین گلمه‌ییندن خبر وئرر. هاچان اسدی‌یی اؤنملی دیر. وعده یئلی اسه‌ندن اون‌یئتدی گون سونرا یئنی ایل باشلار. یئنی ایلین باشلانماغینی بو یئلین اسمه‌یی‌ایله اؤلچردیلر. دوغا یئنی‌دن دوغور. بو یئل سازاخلی، قودرتلی یئل دیر. اینسانین جانینا یئری‌یر. دئییرلر حالال ات بو یئلده اوشومز. حارام ات اوشویه‌ر. اینسان دا حارام ات اولدوغوندان اوشویه‌ر.
شهریار بو یئلی بئله گتیریب:
"بایرام یئلی" چارداخ‌لاری ییخاندا نوروز گولو قارچیچه‌یی چیخاندا
آغ بولود‌لار کؤینک‌لرین سیخاندا
بیزدن ده بیر یاد ائلیـیه‌ن ساغ اولسون دردلریمیز قوی دیکه‌لسین داغ اولسون
تورکونو رسمی گؤرموین‌لر
بیری ایستیردی باشقالاری اونو گؤرسون، هر یئرده اؤزونو گؤرمزدن گلیردی. گؤرمزدن گله-گله گؤرولمه‌یه دوشونوردو. باشقالاری اونو گؤرمه‌مک اوچون اؤز ایچینی یئییردی. گؤرمزلیک ایچه‌ریلشمیش‌دی اوندا. هر ایش گؤروردو باشقاسینین آدینا گؤروردو، هر سؤز دانیشیردی اؤزگه‌لشدیریردی. سونونو من دئمیرم نه اولدو.
"تورکو" دیلین بوگونلر باشینا گلن یوخاریداکی‌لا بیرآز فرقلی، بنزر دورومدا دیر. فرقی "تورکو"-نو دانیشان‌لار یئیه‌له‌نن‌لر یوخاریداکی دورومدا دیرلار. یوخسا دیل اؤزونو تاریخده رسمی‌لشدیریب. تورکونو رسمی‌لیک‌دن دوشموش گؤرن‌لر ایکی‌یه بؤلونورلر:
بیرینجی؛ بو دیلی رسمی‌لیک‌دن سالماغ چالیشان‌لاردیرلار. بو دسته، ال‌لریندن گله‌نی اسیرگه‌می‌ییب‌لر. آدین ده‌ییشدیریب، قاداغا کسیب، موعللیم‌لرین جزالاندیرماقدان توتوب، کیتاب‌لاراجان بئله یاندیریب‌لار. اونلارین دئدیک‌لریله گؤردوک‌لری توتورلار. بونلارا اویان‌لار دا بو سیرا دا یئرله‌شیرلر. اونلار بیله-بیله دوشمن‌چیلیک ائله‌مه‌سه‌لر ده، بیلمه‌یه-بیلمه‌یه دیلینی کؤکون قازماغا چالیشیب‌لار.
ایکینجی؛ بو دیل اوچون آددا ساواشان‌لار دیرلار. تورکونو ساووونوب، باشقا دیل‌لری رسمی گؤرن‌لردیر. سؤزلری آلینماق اوچون باشقا دیل‌لرده یاشایان‌لاردی. عؤمور بویو اؤزگه دیل‌لری اؤیرنمه‌یه واقت قویوب، تورکو-نو اؤیرنیب یاشاتماغا واقت‌لاری اولمایان‌لار. دیلی، دیل‌سیز ساوونماغی دوشونن‌لردیر. رسمی‌لیک دیل‌لردن فایدالانان‌لارا قاییدیر. یاشادیق‌لاریندا رسمی‌لشدیرسه‌لر، او دیل رسمی اولار. دیل تکجه دانیشماق‌لا، دوشونوب، یازماق‌لا رسمی‌له‌شر.
بیر دیلی یازیب، پوزوب اوخویوب، دوشونمک یئرینه باشقا دیل‌لری یئرلشدیرسک، او دیلی رسمی‌لیک‌دن سالمیشیق. البت باشقا دیل‌لری بیلمک، باشارماق اؤز دیلیمیزی سیلمک آنلامینا گلمز. اؤز دیلیمیزین یئرینی باشقا دیل‌لرله دولدورساق، اؤز دیلیمیزی سیلمیش اولموشوق، اونو دیلده ساوونماغیزمیزا باخمایاراق!