داش قاپی
دوشوندوک‌لریمین پارچالارینی هردن ایسته‌دیـییم کیمی یازیرام
داش قاپی
دوشوندوک‌لریمین پارچالارینی هردن ایسته‌دیـییم کیمی یازیرام
"کلمه‌لرین آردیجا"، صالح عطائی‌نین یاراتدیغی سؤز دونیاسی
کیتاب ایلک دفعه، 456 صفحه‌ده، تهرانین "عنوان" یایین ائوی طرفیندن 1399-دا چاپ اولونوب. جیلد ایله صفحه دۆزه‌نله‌یه‌نی مهران رجبعلی‌زاده دیر.
باشلانیشدا راوی بیرینجی شخص ایله روایتی باشلاییر. نوحه شاعیری اولوب، نئچه شعر کیتابی چیخاردان دایی، باجی‌اوغلوسونون ال-یازی دفتری‌نی، اوغلونا قایغی‌لانان باجی‌سیندان آلیب، باجی‌اوغلوسونون دالیسیجا گئدیر. باجی‌اوغلوسو ایله بیر قفه‌خانادا قرارلاشیر. باجی‌اوغلوسونون قفه‌خانا یولداشی، علی قولو قفه‌‌خاناچی‌نین قوهومو دَلی منصور دیر. دَلی سانکی بیر آچار سؤزدۆر. روایتین هر یئرینده دلی‌لیک‌دن بیر ایز واردیر. راویلر بیرینجی شخص اولسالار دا، یازی‌دان یازی‌یا دَییشیلیر. دایی ایلک بؤلومون راویسی دیر. باجی‌اوغلونون دفترینه کئچینجه، یئرینی باجی‌اوغلویا وئریر. باجی‌اوغلو دا هردن یئرینی سئوگیلی‌سی ساندیغی "رعنا"-یا وئریر. روایت‌لر بو ایکی اوغلان-قیزین دفترلریندن اوخونولور. یازیدا سؤزلرین یاللی‌سی‌نی گؤرمک اولور. بعضی یئرلرده سؤزلر سیجیرله‌مه کیمی سیجیرله‌نیر. هر کلمه‌ده بیر یان آنلام آختاریر. بو آختاریش‌دا اوخوجونو اؤزو ایله یول-بیر ائله‌ییر. روایت باشلاندیغی ایلدن دالی‌یا قاییدیر. بو قاییدیش ایلکه قاییت‌سا دا، ایره‌لی‌له‌مه‌سی زامان آخاریندا بیر یؤنلو آخمیر. هردن قاباغا آخیر، هردن دالی! آنجاق، اۆست-اۆسته قاباغا یؤنه‌لی بیر آخین دیر. روایتین سونو کیتابین باشیندا وایه کیمی گلمه‌یینه باخمایاراق، بۆتونلوکده روایت آسیلی قالیر. باجی‌اوغلونون دفتریندن روایت دۆزنلی قاباغا گئدیر. دفترین سونو کیتابین سونوندا گلمه‌یینه باخمایاراق، روایت بیتمیر. ائله نظره گلیر، یازیچی روایتین سونونو تله‌سیک قورتارماق ایسته‌ییر. روایت اینقیلابین غلبه‌سی ایله سونا چاتیر. کاراکتئرلر اینقیلاب گۆنلرینده هیجان باخیمیندان زیروه‌یه دیرمانیرلار. زیروه‌ده آسیلی قالیرلار!
روایت، اینقیلابا دایالی گۆنلر زیروه‌یه چیخیر. بیردن، اینقیلاب اولان کیمی، زیروه‌دن دۆشور. او بؤیوکلوکده اینقیلابدان سونرا، اردبیل شهرینده شاهین سون دؤنمینده سوسیال داورانیش آچی‌سیندان عئیبه‌جر گؤرونن کاراکتئرلر، اینقیلابدان سونرا دَییشمه‌دن جانلانیرلار.
یازی، اردبیلین اینقیلاب ایل‌لرینی چوخ گؤزل تصویره چکیر. نؤحه‌یه، محرمه گؤره وئریلَن آچیقلاما، قانینا قاریشمیش بیر اردبیل‌لی‌نین یازی‌سی اولدوغونو آچیق-آشکار اورتایا قویور. اردبیل‌لی اولمایان یازار، محرم گۆنلرینده خالقین داورانیش‌لارینی، یاراتدیق‌لاری اورتامی جانلاندیرا بیلسه ده، اونلارین ایچینده یاشایان هیجانی قلمه آلا بیلمز.
یازار، اوخوجونو اردبیل ایله تانیش ائله‌ییر. آنا کاراکتئر (حسن آغا) اردبیل‌دن ائشیگه چیخمامیش، اردبیله دۆشگون بیری دیر. آنا کاراکتئری دالیسیجا چکن کاراکتئر، باشقا شهرلری گؤرموش اردبیلی باشقا یئرلر ایله توتوشدوروب، اردبیلی بَیَنمه‌ین دیر. بو ایکی گؤروش یازی-نین باشا-باشیندا چلیشگی‌یه گیریر. آنا کاراکتئرین شخصیتی ایلک، بؤیوک باباسی‌نین یاراتدیغی اورتامدا یوغرولور. اردبیلده نؤحه غالیب اولسا دا، بؤیوک باباسی اؤز چئوره‌سینده تای-توش‌لاری ایله موسیقی اورتامینی، نؤحه ایله یاناشی قاباغا آپارماغی باشاریر. بؤیوک باباسیندان سونرا یولداشی "قدیر"ین ائتگی‌سینه کئچیر. "رعنا" یاردیمجی کاراکتئر حسن‌آغانین یاشاییشینا گیرندن، یاواش-یاواش حسنی ائتگی‌سی آلتینا آلیر، سونوندا سانکی ایکی کاراکتئر بیرلشیر. "حسن" اوزاقدان "رعنا"نین قارداشی کیمی گؤرونور. "رعنا"نین قارداشی "ماحی" ده "حسن"ی سانکی رعنانین قارداشی گؤرور. روایت‌ده گئدن اورتام، آتامان بیر اورتام دیر. آتامان اورتاما باخمایاراق، حسن رعنانین کؤلگه‌سینده قالیر. رعنا ایله ایلگی قورمامیشدان اؤنجه، بیر کؤلگه کیمی اونون دالیسیندا سۆرونور. اونلا ایلگی‌یه کئچندن سونرا دا، شخصیت باخیمیندان اونون کؤلگه‌سینده قالیر. "رعنا" ایله "حسن"ین بیر چوخ آنلاری کئچدییی یئرده، "کیتابخانا"دا، اونلار دۆشونجه آچاری‌نا چئوریلن تهراندان گلن فولکولور آراشدیرماجی "ریحان" ایله تانیش اولورلار. "ریحان" ایله ایکی دؤنه گؤروش‌سه‌لر ده اونلار دونیایا نئجه باخماغی اوندان اؤیره‌نیرلر. ریحان اؤزونه قاییدان آذربایجان کؤچگون‌لرینین سیمگه‌سی دیر. "بایاتی"، آذربایجانی داشی‌یان، آذربایجانا مخصوص فولکلور نیشانه‌سی دیر. ریحان‌ین دیلیندن بو بایاتی؛ «دیلیمین اۆستۆ یارا، - آلتی قان، اۆستو یارا – دیلیم سنی کسه‌رم – نه دئدین دَیدی یارا» آچیقلانیر. اوندان سونرا، یئری گلنده بایاتی‌لاردا اولان دونیا ایله تانیش اولوروق.
جینسیتی سؤزلر زامان-زامان او ایکی‌سینین قارشی‌سینا چیخیر. هر دؤنه حسن او سؤزلری یوموشالتماغا چالیشسا بئله، رعنادا یارانان آجی‌نی آلمیر. حسن، بؤیوک باباسیندان فولکلورو، قدیردن کیشی‌لیگی، رعنادان دا یئنی‌لیگی آلیب اؤزونده اولان اردبیل‌لی‌چیلیک ایله بیرلشدیریب، دَییشیک بیر کاراکتئر اورتایا قویور. بو اوچ شخصیتین فضاسیندا آز-چوخ دَلی‌سو˚ولوق واردیر.
کیتابین شیرین دیلی واردیر. قیسا-قیسا بؤلوم‌لره آیریلماسی، اوخوماغینی راحاتلادیر. کیتاب‌دا بیر چوخ دئییم‌لر ایله ایلک تانیش اولوروق. اؤرنک اۆچون: « "میریتداماق؛ میریتلاماق"، بیر شئی‌یه حسرت‌له باخماق، دونوخماق»،
اونون یانیندا آزاراق فارس ائتگی‌سینده اولان دئییم‌لر گؤزه ده‌ییر. اؤرنک اۆچون:
14-جۆ صفحه‌ده ایکینجی پاراقیراف‌دا بو جۆمله ایشله‌نیب: "قاپی‌یا یاخین اوتوروب هاوا یئمک ایستیردیم.". بو جۆمله‌ده "هاوا آلماق" یئرینه فارسجانین "هوا خوردن" عیبارتیندن چئوریلمیش"هاوا یئمک" ایشله‌نیب.
40-جی صفحه‌نین اۆچونجو پاراقیرافیندا " یئر سَرمک" ایشله‌دیب. بو کلمه فارسجادا ایشله‌نن "لحاف و تشک پهن‌کردن"-ین تۆرکجه چئوریسی دیر. بونون یئرینه "یئر سالماق" ایشله‌دیریک.
یازیدا هردن یازیچی‌یا اؤزل کلمه یازیلیش‌لاری ایله اۆزله‌شیریک؛ میثال اۆچون:
"عالاقاپی". بو بیرله‌شیک سؤز فارس‌لاردا "عالی قاپو" یازیلیر. سؤزون قورولوشو تۆرکودور. سؤزون ایکینجی بؤلومونون معناسی بَللی دیر. آنجاق، بیرینجی بؤلۆمونو "عالی" سانساق، بو بیرله‌شیک سؤزون دۆزولوشو "عالی قاپی" بیرله‌شیک سؤزونو "عالا قاپی‌یا" ده‌ییشدیرمز. اردبیلده "عالا قاپی" دئییلمه‌سی، "آلا قاپی" بیرلشمه سؤزونو ذئهنده جانلاندیریر.
" اوخوجونون سسی گلر"؛ اوخوجو گئنل‌لیک‌له کیتابی اوخویانا دئییلیر. "اوخوجو" یئرینه "اوخویان" ایشله‌نر. "چالقیچی" کلمه‌نین یئرینه "چالیجی" ایشله دیر. "چالقیچی" یئرینه دۆشموش بیر پئشه آدی دیر.
"پاسیمیزی آتدیق" یئرینه "پاسیمیزی آلدیق" گلنده سانکی سؤز یئرینه دۆشمور!
"بؤیوک‌لَنه‌رک"، بو سؤزون یئرینه قیز اوشاقلاریندا "آغ‌بیرچک‌له‌نه‌رک"، اوغلان اوشاقلاریندا "آغ‌ساققال‌لاناراق یا آغ ساققال سایاغی" ایشله‌نیر.
من بیلمه‌دیم"سودلو آش" سؤزونو"سوت آشی" یئرینه ایشله‌دیب یوخسا اونلارین ایکی باشقا آنلام‌لاری واردیر!
کیتابین باشا-باشیندا دئفیس‌له یازیلمالی اولان کلمه‌لر، دئفیس‌سیز یازیلیب‌دیر. اولا بیلسین بیله-بیله تۆرکیه‌ده یارانان یئنی یازما آخینی‌نی بوردا دا یئرینه سالماق ایسته‌ییر. میثال اۆچون: "یورغان-دؤشک"، "اۆزدن-گؤزدن"، "آغیز-بورنو"، "تئز-تئز"، "یورغا-یورغا"، ... .
رومانین بؤلوم-بؤلوم آیریلماسی صحنه‌لر ایله راوی‌لری دَییشدیریر. راویلر بیرینجی شخص اولور. راوی ایندیکی زامان ایله کئچمیش زاماندا روایت ائدیر. یازیچی بئله روایت اولماغا کیتابین ایچینده توخونور. کئچمیشدن آیریلانمایان "حسن آغا" کئچمیشی ایندی‌ده جانلاندیریر. اونون یاشاییشی سانکی اون‌بیر یاشدان باشلاییب، یئنی یئتمه‌لیک‌ده بیتیر. او اؤزونو یئنی یئتمه‌لیک‌دن اۆسته داشی‌یا بیلمیر. ایچینده آلوولانان یئنی‌یئتمه‌لیک هوه‌سی سینما کیمی یئرلرده جانلان‌سا دا، اونو اؤز ایچینده باسدیرماغا چالیشیر. یاری‌قالمیش، ایچده آلاولانیب آغیزا گلمه‌ین بیر سئوگی دادی، حسن ایله سۆرونور. "رعنا" ایله چییین-چییین گلدی‌یینده حسن هیجانلانسا دا، "رعنا"نین اونا تپگی‌سی اولمور، سانکی، حسنی، کیشی دسته‌سینده گؤرمور. رعنا باشقا اوغلان‌لار طرفیندن جینسی باسقی ایله اۆزله‌شنده، حسن گاه اوزاقدا دورور، گاه قورخاخ‌جاسینا یاناشیر، ایسته‌دی‌یی کیشی‌لی‌یی اورتایا قویانمیر. بو اۆزدن ده، "رعنا"، حسنی یاخین بیر یولداش کیمی گؤرور. سانکی، اوندا حسنه گؤره باشقا حیس یارانمیر. "رعنا"، حسنین تَرسینه ایندی‌نی ده کئچمیشده یازیر. سانکی، ایندی دن تئز قورتولوب قاچماق ایسته‌ییر. "رعنا"نین قاچاق هاواسی حسنی اؤزونه باغلاندیریر.
کیتاب "میرزا علی اکبر صابیر" سایاغی، "رعنا" ایله "حسن"ین بیرلیکده صابیرین دیلیندن، "میرزا علی اکبر صابیر" کۆلتور ائوینه یازدیق‌لاری مکتوبدا، یازیچیلیغی، صابیرین خانیمین‌ین آغیزی ایله پیسله‌ین شعر ایله بیتیر. بو مکتوب ایله یازیچی، اوخوجولارا کود وئریر.
خورداد آیی‌نین 11-ی، تهران، عباس نعیمی
در خصوص "یئر سرمک" که اغلب تورک ها به صورت "یئر سالماق" بکار می بریم، حق با جناب ناقد می باشد فقط اینکه این اصطلاح نویسنده، در اردبیل و مغان بکار می رود.