بیلمه‌دیییم، تانینماماق ندن‌لری دیر!

  اورموگؤلونون سولماغی، اؤلکه‌ده اولان هر کسی ائتگی‌له‌ییر. اورموگؤلونون قوروماغینی اؤزلرینه آلدیرمایان‌لار بئله، ائتگی‌لنمه‌لی‌دیرلر. اؤلکه‌ده یاشایان هر کس ائتگی‌لنه‌جک. بلکه اؤلکه‌دن قیراقدا یاشایان‌لار، اورموگؤلوندن ائتگی‌لنمی‌یه‌لر، آنجاق اؤلکه‌ده یاشایان هر کس گؤلون قوروماغیندان  ائتگی‌لنه‌جک.   

   اورمو گؤلوندن اول، تبریزین ارکینین ییخیلماغی هر کسی ائتگی‌لندیرمیشدی. بو ایکی یئرین، اورتاقلیق‌لاری، بؤلگه‌ده تانیندیق‌لاریلاری، کئچمیشدن قالان میللی وارلیق‌لاری‌دیر. بونلارین فرقلی‌لیک‌لری ده، یارادان‌لارینا عایید‌دیر. ارک اینسان‌ الیله یارانمیشدی، گؤل ایسه تانری وئرگی‌سی‌دیر. دوغانین دوغالیغیندان یارانیب. بونلارین سونوج‌لاری ایسه بیر دیر؛ ایکی‌سی‌نی ده اینسان‌لارین ال اوزالتمالاری بوغور. بونلار آذربایجانین تانینمیش یئرلری ساییلیردیلار. داها دوغروسو گؤزلرده‌یدی.  

    آذربایجانین باشقا یئرلرینده، گؤزدن ایراق یئرلرینده ده بئله یئرلر وار. بو یئرلرین یاشاماغی تانیتدیرماق‌لا بلکه چوخ سوره بیلسین. اؤزومون اؤزل دوروموما گؤره، هر ایل آذربایجانین ائنی-بویونا گئدیب-گلیرم. بو گئت-گلی ده چوخ سئویرم. بو ایلین باشلانیشینی خویدایدیم. خویون تاریخی(اینسان الیله یارانان یئرلری) یئرلری بلکه آز-چوخ تانینیب. تانینیب دئدیکده ده، خویا گؤره دئییرم. 

    تاریخی یئرلردن تانینمادیق‌لاری دا وار، اونلارین آدلاری تکجه تاریخ کیتاب‌لاریندا گلیب. سون یوز ایلده، چوخ یئرلر اوچودولوب یئرینه، ائولر قونداریلیب. بونلارین ایچینده داغ‌باغی، قوشا باغلار، یئتدی طبقه باغلاری آد آپارماق اولار. بلکه بو شمس اولماسایدی(تورکیه‌له بسلشمک، مولوینین قاباغیندا) بو شمیش دیبینده‌کی قوچ بوینوزلو قالا دا بوینوزلارینا تای یئره سریلمیشدی.  

    هامیسیندان سؤزلوسو پوریای‌ولی آدلانان قبیرستانلیغینین دورومو ایدی. چوخدان ایدی ائشیتمیشدیم، گزه-گزه بو قبیرستانلیغین قاباغیندا کئچدیکده، یولداش‌لارین بیری پوریای ولی قبیری اولدوغونو وورغولادی. بیز ده  فاتیحه وئریب، باخماق اوچون ایچری گئتدیک. قبیرستانلیغین ایچینده سوواقدان بیر ائو واردیر. ائوین ایچینده ایکی دام ایچ-ایچه دیر. قاباقدا اولان دامین ایچینده یئر قازیلیب ات‌تورپاغی یان-یؤوره‌یه سپیلمیشدی. بو قبیرستانلیق شهرین ایچینده دیر.  

  خویون طبیعتینده گؤرمه‌لی یئرلر ده چوخ دیر. خویون دؤرد دؤره‌سینی اوجا داغلار(اورین داغی، چیلله‌خانا، ولدیان داغلاری، الند داغلاری )  قومارالادیق‌لاری اوچون، گؤزل کئچیدلر، شیراتان‌لار، دره‌لر، گه‌دیک‌لر، چای‌لار، یوردلار، گؤل‌لر واردیر. جهنم دره، قارانلیق دره، کوهنه‌دی بیر-بیرلرینه چاتیشان یئرینی اؤزوم گئتمیشم گؤرموشم. بدلان شیراتانی، چیر شیراتانی دا بو دره‌نین سونوندا، قوزئی‌یینده آلیشیق کؤهولو، دره‌نین گونئی دؤشونده ده بیر قالا واردیر. یئرلی‌لری کؤراوغلو قالاسی دئییرلر اونا. بو یئرلردن خویلولاردان سونرا باشقالاری بلکه جهنم دره‌نین آدینی ائشیتمیش اولالار! 

  خویدان جولفایا، کسه بیر یول وار. ائواوغلودان کئچیب آراز قیراغینا چاتیر. آراز قیراغی باشاباش دوغانین گؤزللیک‌لرینی سرگی‌له‌ییر. بیزه خاطیرلانان ایکی کؤرپو ده وار. حسرت کؤرپوسو آدلان خودافرین کؤرپوسو. نئچه ایللردی بو کؤرپولرده حسرت قالیر. کؤرپولر حسرتدن دامجی-دامجی آرازا آخیر. قاراچای، اوشتیبین، کوردشت، خودافرین، خومارلی، ایسکانلو، آینالی، آسلان‌دوز، و بیر چوخ من سایا بیلمه‌دیییم یئرلر، تانرینین سرگی‌سی دیر دئیه‌سن سریلیب.  

   بو تای قاراداق، او تای قاراباغ. قاراداغدان موغانا چاتیر. داغلار دوزه‌لیر، دوز اولور. هاوا ده‌ییشیر. آراز گئنه آخیر. موغاندان اردبیله یاخین‌لاشدیقدا ساوالان سرگی‌له‌نیر. ساوالانی هر کس تانیمالی‌دیر. ساوالان هر یئردن چوخ تانینیر. داها دوغروسو ساوالانی کیمسه گؤرمزلیکدن گله بیلمز. خییوو، اردبیل، هیر، نیری سووشورام. گئجه سووشمالی اولورام. یول قیراغیندا نئور گؤلونون تابلوسون گؤرورم. یول دئدیم، بو یول خالخالا گئدن یول دیر. بیلمیرم نه واقت چکیلیب، آنجاق یولدا یوللوق قالماییب. گئت-گئده یول تابلولارین سایی آزالیر. بو یولون بیر باشی دا "اَهْلَت"-َ گئدیر. اهلت‌دن ده مییانی‌یا.   

  "هیرو"یا(خالخالین شهرینین آدی هیرو دیر) یئتیشمه‌میش یول اوستونده، کویو واردیر. تابلودا گیوی یازیب‌لار. بؤلگه‌نین آدی سنجبد ایمیش، شهرستانلیق پای وئریلنده کوثره چئوریلمیش. خالخال بؤلگه‌سی‌نه گیردیک‌ده، طبیعتین زنگینلی‌ ایله اینسان‌لارین یوخسوللوغونون  باغیرما سس‌لری بیر-بیرینه قووشور. تزه‌لیک‌ده یول‌لارینا باخیرلار. داها دوغروسو تزه یول‌لار وورورلار. هیرو ایله کویو آراسی داغلیق دیر. آرپاچایی اورتالاریندا آخیر.  

  شهر، اوز آشاغی‌دیر. آشاغیدان باخدیقدا، یوققوشا دیر. دلیک‌لی داش، داش‌حامامی، کؤرپو قولاغی شهرین کئچمیشیندن قالان یادیگارلار دیرلار. دئییش‌لره گؤره هر اوچونو ده اوچ باجی دوزه‌لدیب‌لر. 

   شهرده بیر ائو ده وار ایدی، کئچمیشدن قالان ائوی دیر. نه اربابینکی‌ایدی، نه وارلی‌لارینکی، نه ده حاکیم‌لرین ائوی ایدی. ساده‌جه بیر یئرلی‌نین ائوی ایدی. ائوین گیریشی، زاغا ایدی، ایچینده ده ایکی داها زاغا وار ایدی. ائو صاحاب‌لارینین باش‌لارینا اوچماسین دئیه، اوچوتدورولدو، یئرینه قوندارما بیر ائو تیکیلدی اؤزه ده آغ مرمردن. ائو یییه‌لرینین الینده اولان دئولتی بلگه اونون 120 ایل اوندان قاباق یازیلدیغینی ایثبات‌لاییردی. البت منیم دئمه‌ییم دالدان آتان داشا اوخشویور، بو فرقی‌له کی توپوغا دا ده‌یمیر.  

   کویو ایله هیرو آراسیندا، کویونون بئش کیلومئترلی‌یینده بیر ایستی سو واردیر. ایستی سو، بیر تپه‌نین باشیندا دیر. گؤزل یئردیر. دوزدو ماشین‌لار زورا دوشورلر آنجاق، گئتمه‌یینه ده‌ییر، بیر ده بیر اویانا کئچیر. ایستی‌سو آز-چوخ تانینیب، چئوره‌ده اولان شهرلردن ده اورا گلن‌لر اولور. ایستی‌سویون اوزبه‌اوزونده، دره‌نین او تاییندا، داغلارین دوشونده بیر بوزلوق وار ایمیش دئییم، واردیر دئییم بیلمیرم. یئرلی‌لر دئییرلر بیر بالاجا کؤهول کیمی دیر، تکجه بیر آدام بیر یانلی کئچه بیلیر. یایدا، کؤهوله تؤکولن سولار بوزا چئوریلیرلر. چوخ کس‌لردن سوروشدو گئدن اولمامیش‌دیر. آنجاق بیر نفر گئتمیشدی. دئدیینه گؤره، تکجه کؤهولون ایچینه گیردیکده، چؤنوب گلمک اولوردو.  

دئییرلر ایندی کؤهولون آغزی توتولوب.  

   من بیلمه‌دیییم، بو یئرلرین، تانینماماق ندنلری دیر!