گونئی آذربایجاندا دیل‌چیلیک

   گونئی‌آذربایجاندا دیل، سیستئم‌لی اؤیره‌دیلمه‌دیـیینه گؤره اؤیره‌نیب، اؤیره‌دنلری سورون‌لارلا اوز-اوزه دیرلر. ایلک اؤیرنمک‌لر، یوخاری یاشدا اولدوغوندان اؤترو، اؤیره‌نیم راحاتجاسینا ایچه‌ریلشمیر. دیلین اؤیره‌نمه‌سی تئکنیکی یؤن گؤتورور(یوخاری یاشدا اؤیرنمک تئکنیکی اولور). تئکنیکی ده باجاریغا چئویرمک اوچون، چوخ چابا گرکیر. هر کس بو چابانی گؤرستمه‌دیـیی اوچون، دیله واقت قویان‌لار، یان-یؤوره‌لرینده‌کی‌لردن چوخ بیلدیک‌لری اوچون، اونلارا اؤیرتمن‌لیک ائله‌یه بیلیرلر. بئله بیر دوروم تکجه بیزیم دوروموموزدا اولان‌ توپلوم‌لاردا گؤرونه بیلر. هر بیر اؤیرتمن اولان، اولدوغو یئردن، دیلین هر نه‌یی‌نه یاناشماغی، اؤزونه حاق بیلیر. البت بئله یاناشما قاچیلمازدیر. 

  بو آرادا، تورکیه‌ایله، قوزئی آذربایجانین قایناق‌لاریندان فایدالانماق، گونئی‌ده‌کی دیله یاناشان‌لارین ایش‌لرینی یولا سالا بیلیر. بئله ده اولمالی‌دیر. نی‌یه کی، بو اؤلکه‌لرده، دیل قوروم‌لاری واردیر. یوخاری یاشدا بیزه مسئله اولان‌لاری، اونلار مکتب‌لرده اوشاق چاغلاریندان اؤیرنمه‌یه باشلاییب‌لار. بیزلرله اونلارین آرالاریندا بو قدر آرا واردیر.   

  آنجاق، تورکیه‌یه گلدیک‌ده، ایستانبول آغیزینی معیار گؤتوردوکده، ایستر-ایسته‌مز بیزله اوزاق‌لاشدیلار. بیزه یاخین اونلارین دوغولارینداکی آغیزلاریلا، آنادولونون اورتا آغیزلاری ایدی. عئینی زاماندا، گونئی‌ده ایشلنن بیر چوخ سؤزلوک ده، اونلارین سؤز داغارجیق‌لارینین دیشیندا قالدی. او اوزدن، بو گون اورتدیک‌لری سؤزجوک‌لرینی  قارشیلیغینی، بلکه گونئی‌ده تاپماق اولا.(البت، تورکیه‌نین ایراندا اولان تورک‌لرین سؤزجوک‌لریندن فایدالانماق‌لاری اولوب، آنجاق آذربایجانین گؤبه‌یینده یوخ، خلج تورک‌لرله، قاشقای تورک‌لرینده اولوب). داها دوغروسو تورکیه ده، گونئی آذربایجانی(دیل، کولتور باخیمیندان دئییرم) گؤرمه‌مزلیکدن گلیب.  

 قوزئی آذربایجانلا بیزیم آرامیزدا هئچ فرق اولمادیغینا گؤره، اوردا اولان‌لاردان چوخ فایدالانا بیلریک. آنجاق اونلارین یاناشمالاری دیله، روس دیلچی‌لرین ائتگی‌لری آلتیندا اولدوق‌لارینا گؤره بیر اوزاق‌لاشما یاراندی. اوزاق‌لاشما دئدیکده، گلیشمه سوره‌جینده یارانان سؤزجوک‌لرده اولدو. بیر ده قوزئی آذربایجاندا فارس‌لا عرب دیل‌لریله تانیش اولمادیق‌لاریندان اؤترو، اوردا یاشایان دیلده، روس اولمایان هر بیر سؤزجویو، تورک سؤزجویو اولاراق منیمسه‌دیلر. منیمسه‌مه‌سه‌لر ده، بئله  آلقیلا دیلار.   

   گونئی‌ده  دیله یاناشان‌لار، اوچ سیستئم‌دن (اوچونجو سیستئم ده فارس دیلچی‌لی‌یین ائتگی‌سینده یارانان سیستئم دیر، بو یاناشما کئچمیشده چوخ یایقین ایدی، آنجاق ایندی بیر آز آزالیب)   بیری ایله، یاناشدیق‌لاری اوچون، بیر-بیرلریله آنلاشا بیلمیرلر. بوندان باشقا، دیله یاناشانلارین چوخو، دیلی ایکینجی درجه اؤنمسه‌دیک‌لری اوچون، ایکینجی درجه‌لی واقت قویورلار. بیرلری سوسیولوژی، بیرلری ادبیات، بیرلری فلسفه، بیرلری پولیتیک، بیرلری فولکولورو بیرینجی درجه‌لی منیمسه‌دیک‌لری اوچون، واقت‌لارینین چوخونو اونلارا قویورلار(هم اوخوماقدا، هم  فیکیرلشمک‌ده). ایکینجی درجه‌لی منیمسه‌دیک‌لرینه باخمایاراق، بیرینجی درجه‌لی‌لر کیمی دیله گؤره گؤروش‌لرینی دئییرلر.   

  گونئی آذربایجانا بیرینجی درجه‌لی، دیلچی‌لر گره‌کیر. بلکه ده بیرینجی درجه‌لی‌لر واردیر، آنجاق ایکینجی، یا دا منه تای اوچونجو درجه‌لی دیله یاناش‌لارین یاناشمالارینی سرتجه گؤردوک‌ده، گؤروش‌لرینی اورتایا قویماقدان چکینیرلر!.